Մեկնություն Սբ Գրոց

«Մի՛ դատեք, որպեսզի չդատվեք» խոսքը Ավետարանի խնդրահարույց խոսքերից մեկն է։ Որովհետև Տեր Հիսուսը, որին պիտի ջանա նմանվել յուրաքանչյուր քրիստոնյա, նույնպես դատում էր փարիսեցիներին, օրենսգետներին ու սադուկեցիներին՝ նրանց կոչելով «օձեր, իժերի ծնունդներ», հրապարակավ քննադատելով նրանց կեղծավորությունն ու զանազան արարքներ, իսկ Հերովդեսի մասին խոսելիս էլ նրան «աղվես» կոչեց։ Եթե մտածենք, որ քանի որ Նա Աստված էր, այդ պատճառով դրա իրավունքն ուներ, իսկ մարդիկ այդ իրավունքը չունեն, ապա ի՞նչ մտածել նույն սուր խոսքերով քննադատող Հովհաննես Մկրտչի մասին․ չէ՞ որ նա մարդ էր։ Թե՛ Տեր Հիսուսը, թե՛ Հովհաննես Մկրտիչը, թե՛ հետագա դարերի շատուշատ մեծանուն ու սրբակենցաղ հոգևորականներ մշտապես քննադատել են մարդկանց անօրինությունները։ Նրանք չեն շրջանցել նաև օրվա իշխանություններին, որոնցից հաճախ նաև հալածվել ու անգամ սպանվել են հենց քննադատության համար։ Սբ Հովհան Ոսկեբերանը՝ Սուրբ Գրքի մեծագույն գիտակներից ու մեկնիչներից և Հայոց Եկեղեցու 12 ընդհանրական վարդապետներից մեկը, քննադատում էր (իմա՛ «դատում» էր) Եվդոքսիա կայսրուհուն և անիրավություն գործող իշխանների ու հոգևորականների։ Ոսկեբերանն աքսորվեց ո՛չ թե քրիստոնեական հավատքն ընդդեմ հեթանոսների պաշտպանելու պատճառով, այլ որովհետև քննադատում էր կայսրուհուն, որն էլ Ոսկեբերանից վրեժ լուծեց։ Սբ Հովհան Ոսկեբերանի պատմությունը հիշեցնում է նրա անվանակցի՝ սբ Հովհաննես Մկրտչի պատմությունը․ վերջինս էլ բանտարկվեց ու գլխատվեց ո՛չ հավատքի վկայության համար, այլ որովհետև քննադատում էր Հերովդիային անբարոյականության համար, և Հերովդիան Հերովդեսի ձեռքով վրեժ լուծեց Հովհաննես Մկրտչից։ Հայոց սբ Հուսիկ կաթողիկոսն էլ սպանվեց Տիրան արքայից, որովհետև քննադատեց Տիրանի անօրինությունները։ Եկեղեցու պատմությունն ուրիշ այսպիսի դեպքեր ևս գիտի։ Ինչպես տեսնում ենք, թե՛ Տեր Հիսուսը, թե՛ Նրա սուրբերը չեն խորշել մարդկանց, ներառյալ իշխանություն ունեցողների, անօրինությունները հրապարակավ քննադատելուց (Տեր Հիսուսի ժամանակ էլ հրեա ժողովրդի փաստացի առաջնորդները՝ «իշխանությունները», փարիսեցիներն ու օրենսգետներն էին)։ Սրանից հետևում է, որ իշխանություններին հնազանդվելու Պետրոս և Պողոս առաքյալների պատվերը (Ա Պետ. Բ 13, Հռոմ ԺԳ 5) չի նշանակում, որ ոչ ոք,— անգամ հոգևոր առաջնորդները, որոնք ինքնին իշխանություններ են, իսկ որևէ Եկեղեցու հայրապետ և եպիսկոպոսներ՝ շատ ավելի բարձր իշխանությամբ օժտված, քան աշխարհիկ իշխանությունները,— իրավունք չունի քննադատելու իշխանություն ունեցող այլ անձանց անօրինությունները և պիտի դրանց դեմ աչք փակի ու լռի։ 

Եվ ուրեմն՝ ի՞նչ է նշանակում Տիրոջ «մի՛ դատեք» պատվիրանը, եթե այն «խախտել» են հենց Ինքը՝ Տեր Հիսուսը, և Նրա սուրբերը։ 

Բ-Գ դարերում ապրած սբ Իրենեոս հայրապետը, որին Հայ Եկեղեցու տոնացույցը հիշատակում է Երանոս անվամբ, իր «Ընդդեմ հերձվածողների» աշխատության Դ գրքի 30-րդ գլխում գրում է. 

««Մի՛ դատեք, որպեսզի չդատվեք....» (Մատթ. Է 1-2)։ Սա չի [նշանակում] անշուշտ, որ մեղավորներին չպիտի մեղադրենք, ոչ էլ՝ որ պիտի համաձայնենք նրանց, ովքեր ամբարշտություն են գործում, այլ որ անարդա՛ր ձևով չպիտի դատենք Աստծո տնօրինությունները, երբ Նա արդարությամբ հոգ է տանում այն ամենի մասին, որ ծառայում է բարուն»։ 

Ուրեմն, ըստ սբ Իրենեոսի, չդատելու պատվերը վերաբերում է անարդար քննադատությանը։

Սակայն այս պատվերն ավելի մանրամասն ու հստակ բացատրում է «դատելու» համար անվերջ հալածված, քանիցս աքսորված և մահվանից առաջ «Փա՛ռք Աստծուն ամեն ինչի համար» ասած սբ Հովհան Ոսկեբերանը իր «Մատթեոսի Ավետարանի մեկնության» 23-րդ ճառում, որի մի ընդարձակ հատված ներկայացնում ենք ստորև։ 

«Մի՛ դատեք, որպեսզի չդատվեք» (Մատթ. Է 1)։ Ուրեմն չպե՞տք է սաստել հանցավորներին։ Պե՛տք է, բայց ո՛չ անտեղի։ Պողոսն էլ է նույնն ասում (ավելի ճիշտ՝ Պողոսի միջոցով Քրիստոսը). «Դու ինչո՞ւ ես դատում եղբորդ կամ ինչո՞ւ ես արհամարհում եղբորդ» և՝ «Դու ո՞վ ես, որ դատում ես ուրիշի ծառային» (Հռոմ. ԺԴ 10, 4), նաև՝ «Ժամանակից շուտ չդատենք, մինչև կգա Տերը» (հմմտ. Ա Կոր. Դ 5)։ Ուրեմն ինչպե՞ս է [Պողոսն] այլուր ասում. «Հանդիմանի՛ր, սաստի՛ր, մխիթարի՛ր» (Բ Տիմ. Դ 2) և՝ «Ովքեր հանցանք կգործեն, հանդիմանի՛ր ամենքի առաջ» (Ա Տիմ. Ե 20)։ Քրիստոսն էլ Պետրոսին ասում էր. «Գնա հանդիմանի՛ր նրան, երբ դու և նա մենակ եք, և եթե չլսի, քեզ հետ մի ուրիշ ընկեր էլ վերցրու, և եթե այդպես էլ չլսի, եկեղեցո՛ւմ ասա»։ Այդքան սաստողներ ու տանջողներ սահմանեց։ «Իսկ եթե նրանց էլ չլսի,- ասում է,- համարիր նրան իբրև հեթանոս և մաքսավոր» (հմմտ. Մտթ. ԺԸ 15-17)։ Էլ ինչո՞ւ էր բանալիներ տալիս աշակերտներին, եթե ոչ ոքի չպիտի դատեին։ Այդ դեպքում դրանք անպիտան են, և [առաքյալներն] իզուր ստացան կապելու և արձակելու իշխանություն։

Ուրիշ կերպ ևս [բացատրենք]։ Եթե այդ խոսքն իշխի, ամեն ինչ կխախտվի և կավերվի՝ թե՛ եկեղեցիների կարգավորությունը, թե՛ քաղաքների օրենքները, թե՛ տան կարգուկանոնը։ Որովհետև ոչ տերը կխրատի ծառային, ոչ տիկինը՝ աղախնուն, ոչ հայրը՝ որդուն, ոչ բարեկամը՝ բարեկամին, և այդուհետ կշատանան ու կաճեն չարիքները։ Ինչո՞ւ եմ ասում «բարեկամը՝ բարեկամին». եթե թշնամիներին չդատենք, չենք կարողանա վերացնել թշնամությունը, և ամեն ինչ տակնուվրա լինելով կեղծվի։

Ուրեմն՝ ի՞նչ է այդ խոսքը, որ ասվեց։ Ճշմարիտ քննություն կատարենք, որպեսզի ոչ ոք փրկության դեղն ու խաղաղության այս օրենքը նույնի [այսինքն՝ խաղաղության] ոչնչացում  չհամարի։ Սա հասկանալի է դառնում հաջորդ խոսքով. «Ինչո՞ւ ես եղբորդ աչքի միջի շյուղը նկատում, իսկ քո աչքի գերանը չես տեսնում» (Մտթ. Է 3)։ Եթե այս խոսքը բազմաթիվ անհասկացողներին պարզ չի թվում, ուզում եմ սկզբից նորից բացատրել։ Ես կարծում եմ՝ այստեղ ոչ թե հրամայվում է ամեն տեսակ մեղք անտեղի չդատել և ոչ թե այսպիսի բաներ գործող առհասարակ բոլոր մարդկանց հույսը կտրել, այլ նրանց է չդատելու հրամանը տալիս, ովքեր իրենք բյուրավոր չարիքներով լի լինելով՝ ուրիշների սակավաթիվ մեղքերն են քննադատում։ 

Կարծում եմ նաև, որ այստեղ հրեաների [մեղքերն] է ակնարկում։ Որովհետև հրեաներն ուրիշների սակավաթիվ ու չնչին մեղքերի վրա դաժան դահիճ էին դառնում, իսկ իրենց մեծամեծ մեղքերը ոչինչ համարում։ Ավելի ուշ [Տերը] նրանց նախատում է. «Ծանր ու անտանելի բեռներ եք կապում [մարդկանց ուսերին], իսկ դուք մատով իսկ չեք կամենում շարժել դրանք։ Անանուխն ու սամիթը տասանորդում եք, բայց անտեսել եք ամենակարևորը Օրենքում՝ իրավունքը, ողորմությունն ու հավատը» (հմմտ. Մտթ. ԻԳ 4, 23)։

Նախապես զգուշացնում է [հրեաներին] այն [մեղքերի] մասին, որոնցով կամենում էին աշակերտներին ամբաստանել, որովհետև թեպետ [աշակերտները] ոչ մի այդպիսի հանցանք չէին գործել, սակայն հրեաները հանցանք էին համարում շաբաթը չպահելը, անլվա ձեռքով հաց ուտելը, մաքսավորների հետ նստելը, որի մասին [Քրիստոսն] այլուր էլ է ասում․ «Մժղուկները քամում եք, իսկ ուղտերը կուլ տալիս» (Մտթ. ԻԳ 24)։ 

[Քրիստոսը] սա ընդհանրական օրենք է հաստատում, ինչպես Պողոսը, որ կորնթացիներին հրամայեց ոչ թե իզուր չդատել, այլ իրենցից բարձր գտնվողներին չդատել հայտնի բաների համար, ո՛չ թե ոչ մի հանցավորի ուղղության չբերել։ Նա ոչ թե այդ ժամանակ բոլորին էր անխտիր սաստում, այլ այն աշակերտներին, ովքեր ուսուցիչներին էին դատում. իրենք բյուրավոր չարիքների պատժապարտ լինելով՝ ուրիշ անմեղների էին բամբասում։ Նույնն էլ այստեղ Քրիստոսն է ակնարկում։ Եվ ոչ միայն հենց այնպես ակնարկում է, այլև բազում պատուհասների ու անվախճան տանջանքի մասին ավելացնում. «Ինչ դատաստանով որ դատում եք,– ասում է,– նույնով կդատվեք» (Մտթ. Է 2)։ Ոչ թե նրան ես դատապարտում, ասում է, այլ քեզ համար ես ահավոր դատաստան ու անվրեպ պատիժներ պատրաստում։ 

Ինչպես որ մեղքերի թողության սկիզբն է մեզնից, այդպես էլ դատաստանի դեպքում դատապարտության չափն է մեզնից։ Չպետք է նախատել և ոտնատակ տալ, այլ խրատել և ուշքի բերել, հպարտությամբ չհարձակվել, այլ գթությամբ ուղղության բերել։ Այլապես, եթե նրան չխնայես, ոչ թե նրան, այլ քեզ ես մատնելու անասելի տանջանքների։  

Տեսնո՞ւմ ես, որ երկու պատվիրաններն էլ թեթև են և մեծ բարիքների պատճառ՝ դրանք հավանողների համար, ինչպես որ չանսացողների համար էլ չարիքների պատճառ են։ Երբ ներում ես ընկերոջը, նրանից առաջ քե՛զ ես առանց նեղություն կրելու ազատում պատիժներից։ Երբ ուրիշների հանցանքները քննում ես խնայելով ու գթալով, այսպիսի վճիռներ կայացնելիս ավելի շատ քեզ համար ես գթություն կուտակում։

Եվ ուրեմն, եթե մեկը պոռնկանա, չպիտի՞ ասեմ, որ այդ պոռնկությունը չար է, կհարցնի մեկը, և չպե՞տք է ուղղել անառակին։ Այո՛, ուղղի՛ր, բայց վրեժ մի՛ խնդրիր թշնամու պես, այլ բժշկի պես մտածիր դեղեր տալ։ Քանզի [Քրիստոսը] չասաց՝ հանցավորին մի՛ կասեցրու, այլ՝ մի դատի՛ր, որպեսզի նրա հանդեպ դաժան դահիճ չդառնաս։ 

  Ուրիշ կերպ ևս [կարելի է բացատրել]։ Ոչ թե մեծ ու սարսափելի մեղքերի մասին է սա ասված, այլ այնպիսիների, որ մեղք իսկ չեն համարվում։ Որովհետև ասում է. «Ինչո՞ւ ես եղբորդ աչքի միջի շյուղը նկատում», ինչը շատերն են այժմ անում։ Երբ տեսնում են, որ մի վանական մի քիչ ավել հագուստ ունի, տերունական օրենքն են առջևը դնում, մինչդեռ իրենք շարունակ բյուրավոր հափշտակություններ են կատարում։ Եվ եթե [վանականը] կերակուր է ցանկանում, դաժան դատախազ են նրա վրա դառնում։ Եվ չեն հասկանում, որ իրենց մեղքերի համար լինելիք կրակն են շատացնում և ամբողջությամբ զրկվում պատասխան տալու [իրավունքից]։ Քանզի [Քրիստոսն] ասում է. «Կեղծավո՛ր, նախ հանիր գերանը քո՛ աչքից»։ Այստեղ մեծ ցասում է ցուցաբերում նրանց հանդեպ, ովքեր այսպիսի մտածողություն  ունեն։ Ինչպես որ սաստեց նրան, ով հարյուր դահեկանն էր պահանջում պարտապանից՝ «Չա՛ր ծառա,— ասաց,— քո բոլոր պարտքերը ջնջեցի» (Մտթ. ԺԸ 32), այդպես էլ այստեղ «կեղծավո՛ր» է ասում։ Որովհետև այսպիսիք ոչ թե հոգատար միտք ունեն, այլ մարդատյաց բարք․ բարեկամի երես են ցույց տալիս, բայց թշնամու գործ անում․ նկրտում են ուսուցիչ լինելու, երբ անգամ աշակերտների կարգի մեջ չեն։ Ահա այդ պատճառով էլ «կեղծավոր» է կոչում այդպիսինին։ Ուրեմն՝ եթե ուրիշների հանդեպ դաժան ես այնքան, որ անգամ մանր բաներն ես տեսնում, քոնի՞ հանդեպ ինչու ես անհոգ, որ անգամ խոշոր բաները չես կամենում տեսնել։

Ուստի լավ է ասում. «Նախ հանիր գերանը քո՛ աչքից»։ Տեսնո՞ւմ ես, որ չի արգելում դատել, այլ նախ հրամայում է գերանը [սեփական] աչքից հանել և ապա՛ ուրիշներին ուղղության բերել, հատկապես որ մեկն իրենն ավելի լավ գիտի, քան ընկերոջինը, մանավանդ խոշորները՝ մանրի համեմատ, և մեկն իր անձն ավելի շատ է սիրում, քան ընկերոջը։ Եթե այդքան հոգ ես տանում, նախ սեփական անձի՛դ մասին հոգ տար, որովհետև եթե անձիդ մասին հոգ չես տանում, պարզ է, որ ընկերոջը նույնպես հոգատարությունից չէ՛, որ դատում ես, այլ ատելությունից ես կամենում խայտառակել։ Որովհետև եթե անգամ պատշա՛ճ է դատել, ապա անարա՛տ մարդու կողմից, ո՛չ թե քո։

Քանի որ [Քրիստոսը] մեծամեծ և բարձրագույն առաքինություններ պատվիրեց, ապա, որպեսզի ոչ ոք չասի, թե խոսքով առաքինանալը հեշտ է, կամենում է ցույց տալ Իր համարձակության [պատճառը]՝ որ ասված [մեղքերից] ոչ մեկը չունի, այլ Իր անձի մեջ ցույց է տալիս պատվիրված բոլոր առաքինությունները, որի պատճառով էլ բերեց այդ համեմատությունը։ Քանի որ Ինքն իսկ հետո դատելու էր՝ ասելով. «Վա՛յ ձեզ, դպիրնե՛ր և փարիսեցիներ» (Մտթ. ԻԳ 23), [ցույց է տալիս], որ Ինքն ասված [մեղքերից] ոչ մեկն էլ չունի, որովհետև ոչ ուրիշի շյուղն էր հանում, ոչ էլ աչքում գերան ուներ, այլ ամեն ինչով սուրբ էր և բոլոր մեղավորներին ուղղության էր բերում։ Պետք չէ ուրիշներին դատապարտել, ասում է, երբ ինքդ նույն մեղքի պատժապարտ ես։

Եվ ինչո՞ւ ես զարմանում, որ Նա այսպիսի օրենք հաստատեց։ Ավազակն էլ խաչի վրա նման բան ասաց ընկերոջը՝ դրանով ցույց տալով Քրիստոսի միտքը. «Չե՞ս վախենում Աստծուց. չէ՞ որ մենք նույն պատիժն ենք կրում» (Ղուկ. ԻԳ 40)։ Դու գերանը ոչ միայն չես հանում աչքիցդ, այլև չես էլ տեսնում, իսկ ընկերոջ շյուղը ոչ միայն տեսնում ես, այլև դատում ու հանել հանդգնում, ինչպես ջրգողությունից կամ մի ուրիշ ծանր հիվանդությունից տառապող մեկը, որն իրենը թողած՝ մեղադրում է մի ուրիշին մարմնում մի փոքր այտուց ունենալու համար։ Եթե վատ է սեփական մեղքերը չտեսնելը, ապա կրկնակի և եռակի վատ է  ուրիշներին դատելը՝ սեփական աչքի գերանը չզգալով, իսկ մեղքը գերանից էլ ծանր է։

Ուրեմն՝ հրամայվածը հետևյալն է․ երբ մեկը բյուր չարիքների պատժապարտ է, ուրիշների փոքր մեղքերին թող դաժան դատավոր չդառնա։ Չի՛ արգելում հանդիմանելն ու ուղղության բերելը, այլ այն միայն, որ մեկն իր [մեղքերի] հանդեպ անհոգ լինելով՝ ուրիշներինը ճշգրտորեն չքննի։

Ոսկեբերանի մեկնության թարգմանությունը գրաբարից՝ ըստ հետևյալ հրատարակության՝ Յովհաննու Ոսկեբերանի Կոստանդիանուպօլսի եպիսկոպոսապետի յաւետարանագիրն Մատթէոս, Վնտ. 1826, էջ 357-361։

Ս.Ս.

Ⲿմատենագրություն

Մատթեոսի Ավետարանի 13-րդ գլխի 44-50 համարներում Հիսուս պատմում է երեք տարբեր առակներ, որոնցում պատկերվում է երկնքի արքայությունը։ Սրանցից երրորդում ուռկանի օրինակով բացատրվում է, որ Ավետարանի «ցանցը» որսում է բոլորին, բայց դատաստանի օրը կեղծ հավատացյալները զատվում են իրականներից, և քանի որ երկնքի արքայությունն արդեն մոտեցել է (Մատթ. Դ 17), առաքյալներն այդուհետ կանչվում են հռչակելու այդ և պատրաստելու մարդկությանը Մեծ Դատաստանին [1]: Հետաքրքրական է, որ առակը պահպանվել է երկու այլ տարբերակներով ևս, որոնցից առաջինը Թովմասի պարականոն Ավետարանում է, մյուսը՝ Կղեմես Ալեքսանդրացու «Ստրոմատիս» գործում [2]։ Երեքն էլ թե՛ կառուցվածքային և թե՛ աստվածաբանական առումով իրարից նկատելիորեն տարբերվում են [3]։

Ծով նետված ուռկանի թիրախն այս դեպքում մեծ ջրային տարածքն է, քանի որ այն իր մեջ է առնում ամեն տեսակի ձկներ, այնուամենայնիվ հաջողությունը կարող է լինել ոչ այդքան մեծ, որովհետև ուռկանի պարունակությունն իր բնույթով բազմազան է [4]: Այնքան ժամանակ, որքան ուռկանը ծովում է, թե՛ լավ և թե՛ վատ ձկները միասին են. դրանց տեսակավորումը տեղի կունենա, երբ ցամաք հանվեն։ Սա նման է Մատթեոսի Ավետարանի Որոմների առակին (13:24-30), որտեղ ցորենը և որոմը ևս միասին են աճում, իսկ հնձի ժամանակ տեսակավորվում են։ Հերոնիմոսը Մատթեոսի Ավետարանի մեկնության մեջ գրում է. «Երեմիայի մարգարեությունը՝ «Ահավասիկ ես կուղարկեմ բազում ձկնորսների,- ասում է Տերը,- և նրանք կորսան նրանց. այնուհետև կուղարկեմ բազում որսորդների, և նրանք կորսան նրանց բոլոր լեռների վրա, բոլոր բլուրների վրա ու ժայռերի ծերպերից» (Երեմ. ԺԶ 15), իրականացավ։ Ձկնորս առաքյալները Հին և Նոր Կտակարաններից իրենց համար հյուսեցին ավետարանական վարդապետությունների մի ցանց, այն գցեցին այս աշխարհի ծովի մեջ, որը որսում և որսալու է թե՛ լավ, թե՛ վատ ձկները» [5]։ Ծովը խորհրդանշում է Խոսքը (Բանը), իսկ ծովում գտնվող ձկները՝ կենդանի ճշմարտությունները, որոնք պարփակված են Խոսքի մեջ, իսկ ձկնորսներն այն ուսուցիչներն են, որոնք, օգտագործելով իրենց գիտությունն իբրև ցանց, ճշմարտություններ են դուրս բերում Խոսքից և կիրառում դրանք՝ մարդկանց դարձի բերելու համար [6]։ 

Այսպես, ուռկանի ծով նետվելը խորհրդանիշն է նաև առաքյալների կողմից ողջ աշխարհին աշակերտ դարձնելու ծրագրի ավարտի։

Ցանցը, որ գրավել է թե՛ լավ, թե՛ վատ ձկները, ի վերջո դուրս է բերվելու ափ. ափ դուրս բերվելը խորհրդանշում է ժամանակների լրումը: Շատերն այդ ընթացքում պատռում են ցանցերը և հեռանում՝ պատճառաբանելով, թե չեն համակերպվում վատ ձկների հետ, բայց հետզհետե սրանք դառնում են ավելի չար, քան նրանք, որոնց իրենք չէին կարողանում տանել [7]: Նկատելի է, որ ավետարանական այս հատվածում ձկնորսության պատկերն օգտագործվում է վախճանաբանական համատեքստում՝ մատնանշելու վերջին ժամանակները, երբ պիտի առանձնացվեն իրարից լավն ու վատը։ Ուստի կարող ենք եզրակացնել, որ ձուկը և ձկնորսությունը զուգորդվում են նաև մահվան գաղափարի հետ, որին, սակայն, հաջորդելու է նոր կյանքը։ Այս գաղափարը հետագայում տեղ կգտնի նաև քրիստոնյա հեղինակների տարբեր գրվածքներում, որտեղ ձկները պիտի համեմատվեն քրիստոնյաների հետ, ձկնորսությունը՝ մկրտության հետ, որը ևս խորհրդանշում է նոր ծնունդ և նոր կյանք. ինչպես Քրիստոս մահացավ և հարություն առավ, նույն կերպ և քրիստոնյաները պիտի մահանան որսվելուց հետո և ապա հարություն առնեն [8]։

---------------------------------------------

Ծանոթագրություններ

[1]  Տե՛ս Gary H. Everett, The Gospel of Matthew, Bellingham, 2011, p. 558.

[2]  Տե՛ս Christina M. Kreinecker, Of Fish and Men: Comparative, Text-Critical and Papyrological Remarks on Matthew 13:47--50 and the Gospel of Thomas 8, (Studies on the Text of the New Testament and Early Christianity, Chapter 7, pages 151-177), Leiden, 2015, p. 1.

[3]  Առավել մանրամասն տե՛ս նույն տեղում, էջ 26։

[4]  Տե՛ս Charles H. Spurgeon, Commentary on Matthew: The Gospel of the Kingdom, London, 1983, p. 124.

[5]  Տե՛ս Thomas P. Halton, The Fathers of the Church, St. Jerome, Commentary on Matthew, Washington, 2008, p. 164.

[6]  Տե՛ս Rev. William Bruce, Commentary on the Gospel According to St. Matthew, Brookline, 1986, p. 226.

[7]  Տե՛ս Laurence Harold Kant May, The Interpretation of Religious Symbols in the Graeco-Roman World: A Case Study of Early Christian Fish Symbolism, Chicago, 1993, p. 683.

[8]  Տե՛ս Laurence Harold Kant May, The Interpretation of Religious Symbols in the Graeco-Roman World: A Case Study of Early Christian Fish Symbolism, Chicago, 1993, pages 430-436.

Գագիկ սրկ. Առաքելյան

Հիսուս Քրիստոս հարությունից հետո երրորդ անգամ հայտնվում է Իր առաքյալներին: Հերթական այս հայտնությամբ Նա ցույց է տալիս Իր կենդանի և իրական ներկայությունը աշակերտների կյանքում, ծանր և դժվարին պահերին Իր շարունակական միջամտությունը և այս ամենն անում է հրաշքի միջոցով: Հիսուս վերագործարկում է ամեն բան՝ վերստին կոչելով նրանց քարոզչական առաքելության, ինչպես որ արեց առաքյալների առաջին կանչի ժամանակ. «Եվ նրանց ասաց. «Իմ հետևից եկեք, և ես ձեզ մարդկանց որսորդներ պիտի դարձնեմ» (Մատթ. 4:19) [1]: Առաքյալների գործունեության կարևորագույն առանցքը պետք է լինի Հիսուս, առանց որի չկա որևէ իրական հաջողություն, ինչպես որ ավետարաններում չկան ձկնորսությանը վերաբերող դրվագներ, որտեղ առաքյալները ձուկ են որսում առանց Հիսուսի օգնության [2]:

Հովհ. 21-ում ձկների որսն անմիջականորեն աղերսվում է մարդկանց որսին, որոնք առաքյալների քարոզչության միջոցով հավատքի են գալիս. ավետարանիչը ձկնորսության այս հրաշքը կապում է ձկանը եփելու գործընթացի հետ (Հովհ. 21:9), որը փոխաբերաբար խորհրդանշում է մարդկանց «եփելը/պատրաստելը» նոր կյանք և նոր իրականություն մուտք գործելու համար [3]: Ձկնորսությունը դառնում է անմահության խորհրդանիշ, հետևապես առաքյալների՝ մարդկանց ուղղված կոչը՝ հետևել Հիսուսին, դառնում է ինքնին անմահության կոչ Աստծո գալիք արքայության լույսի ներքո: 

Երբ առաքյալները ցամաք են ելնում,  Հիսուս կարգադրում է նրանց բերել նաև իրենց որսած ձկներից, որոնք 153 հատ էին: Հարց է առաջանում, թե ինչ կարող է խորհրդանշել այս թիվը: Պարզ բացատրությամբ այն կարող է լինել որսված ձկների իրական թիվը, և հեղինակը, հստակ թիվ նշելով, առավել հաստատուն է դարձնում տեքստի ճշմարտացիությունը և հավաստում տեղի ունեցած հրաշքի իրական լինելը [4]: Ձկնորսական ուռկանն այստեղ խորհրդանշում է քրիստոնեական եկեղեցին. ինչպես ուռկանն այս դեպքում չի պատռվում ձկների առատությունից՝ մնալով մեկ ամբողջություն, նույնպես և Քրիստոսի Եկեղեցին մեկ ամբողջական միություն է՝ հավատացյալների իր մեծ բազմությամբ հանդերձ [5]:

Եզեկիելի մարգարեության 47:1-10 համարներում մեզ ներկայանում է մի պատկեր, որտեղ Երուսաղեմից կենդանի ջուր է դուրս գալիս, հոսում դեպի Մեռյալ ծով, ինչի արդյունքում առաջանում է ձկնառատ մի վայր, որտեղ պիտի կանգնեն ձկնորսներ Ենգադիից մինչև Ենգադիմ: Այս երկու հետաքրքրական անունների եբրայերեն համարժեքների (Էյն-Գեդի և Էյն-Էգլայիմ) երկրորդ բաղադրիչներն ունեն իրենց թվային արժեքները՝ համապատասխանաբար 17 և 153: 153-ը համարվում է եռանկյուն թիվ և կարող է ներկայանալ 1-ից մինչև 17-ն ընկած թվերի գումարով: Չի բացառվում, որ Ավետարանի հեղինակը նկատած լինի այս փաստը, նաև այն, որ այս թվերը մաթեմատիկորեն ևս կապվում են իրար հետ: Ստացվում է, որ որսված ձկների թիվը մեզ տանում է այնտեղ, որտեղ առկա է դրանց բազմազանությունը և որտեղ պետք է կանգնեն ձկնորս առաքյալները:

Եբրայերեն «բնեյ հա-Էլոհիմ» (Աստծո որդիներ) արտահայտությունը և «էգլայիմ» բառն ունեն միևնույն թվային արժեքը՝ 153: Եթե համարենք, որ Հովհ. 21:11-ում նշվող 153 ձկներն առնչվում են «էգլայիմ» բառին, ապա կարող ենք «էգլայիմ»-ը հասկանալ նաև  «Աստծո որդիներ» ձևով: Եվ եթե հեղինակը կիրառել է այս մեթոդը «էգլայիմ» բառի համար, ապա պետք է նույնն արած լինի նաև «գեդի» բառի դեպքում, որը ևս ունի իր թվային զույգը՝ «զեվախ» (զոհաբերություն) բառը: 

Եզեկ. 47-րդ գլխում հիշվող գետը, որը պիտի դառնա նոր կյանքի աղբյուր և մարդկանց դարձնի Աստծո որդիներ, սկիզբ է առնում տաճարից՝ զոհաբերության տեղից, իսկ Հիսուս իբրև նոր «Զատկի գառ» և նոր «Տաճար» սկիզբ է տալիս մի նոր կյանքի, և հետևաբար ամեն բան սկիզբ է առնելու հենց Նրանից [6]:

Հունարեն տեքստում Հովհ. 20:30-31 համարներում առկա են բանալի բառեր՝ նշան, հավատք, Քրիստոս, կյանք, որոնք հանդիպում են ողջ Ավետարանում համապատասխանաբար 17, 98, 19, 36 անգամ: Նշանները (17) տրվել են, որպեսզի մարդիկ հավատան (98) Քրիստոսին (19) և հավիտենական կյանքն (36) ունենան (98+19+36=153) [7]:  Այս ամենը ցույց է տալիս նաև, թե ինչու պետք չէ Հովհ. 21:1-23-ը ընթերցել իբրև անսպասելի մի վերջաբան։ Քանի որ 20:30-31-ը եզրափակում է «նշանների» պատմությունը, իսկ 21:1-23-ը՝ պատկերում դրանց ունեցած ազդեցությունն ու կարևորությունը Եկեղեցու հետագա առաքելության մեջ: 

Հովհաննեսի Ավետարանի այս հրաշքի և առհասարակ 21-րդ գլխի հիմնական նպատակն է խորհրդանշական կերպով ներկայացնել քրիստոնեական Եկեղեցու կարևորագույն առաքելությունը՝ Հիսուսի անունով հավատքի բերելը մարդկանց՝ նոր կյանքի համար, և այստեղ կարևոր դերակատարում ունեն հատկապես երկու աշակերտներ՝ Պետրոսն ու Հովհաննեսը: Առաջինի դերը Հիսուսի կողմից իրեն հանձնված հոտը հովվելն է, իսկ երկրորդինը՝ Հիսուսին վկայելը, ինչը և անում է Հովհաննեսը՝ գրելով իր Ավետարանը: Մարդկանց ձկնորս դարձած առաքյալները արված որսը պետք է ներկայացնեն իրենց Ուսուցչին, որովհետև ամեն հաջողություն հենց Նրանից է կախված, իսկ Ավետարանի ցանցով մարդորսությունից հետո նրանք միայն Տիրոջ օգնությամբ կարող են ափ հանել արված որսը [8]: Ձկներով լի չպատռվող ցանցն այստեղ խորհրդանշում է առաքյալների գալիք հաջողությունները՝ բոլոր ազգերին քարոզելու գործում, իսկ 153 մեծ ձկներն արտացոլում են տարբեր տեղերից Եկեղեցում համախմբվող հավատացյալների բազմությունը։ Սա է մարդկանց որսորդ դառնալու արդյունք-հետևանքը, որն առաքյալների պարագայում ուղեկցվում է Աստծո խոսքին վստահությամբ և կատարյալ հնազանդությամբ:

-----------------------------------------------

Ծանոթագրություններ

[1]  Տե՛ս David E. Pratte, Commentary on the Gospel of John, Charleston, 2013, p. 353.

[2]  Տե՛ս Andrew Farrugia, The Pericopes of the Miraculous Catch of Fish in Luke 5 and John 21: Contrast and Functions, Msida, 2020, p. 30.

[3]  Տե՛ս Peter A. Reynolds, Recasting a Fish Story: Miracle and Mission in Luke 5:1-11, Michigan, 2016, pages 146-147.

[4]  Տե՛ս Крейг Кинер, Библейский культурно--исторический комментарий - Часть 2 Новый Завет, Санкт-Петербург, 2005, c. 266. 

[5]  Տե՛ս W. Hall Harris, The Gospel of John, Helsinki, 2001, p. 228.

[6]  Տե՛ս Richard Bauckham, The 153 Fish and the Unity of the Fourth Gospel, (Neotestamentica 36 (1-2), pages 77-88) Potchefstroom, 2002, p. 83.

[7]  Տե՛ս նույն տեղում, էջ 84:

[8]  Տե՛ս Мэтью Генри, Толкование На Книги Нового Завета, Санкт-Петербург, 2002, c. 464.

Գագիկ սրկ. Առաքելյան