Նա գիտեր սիրել

Հայաստանի ժողովրդական նկարիչ, ԽՍՀՄ և ՀՀ պետական մրցանակների դափնեկիր, Հայ Առաքելական Եկեղեցու «Ս. Սահակ և ս. Մեսրոպ» շքանշանի ասպետ Հակոբ Հակոբյանի ներդրումը հայ կերպարվեստում խիստ նշանակալից ու ինքնատիպ է։ Իմաստազարմ ու վսեմ այս նկարչի միայն սիրահարվածությունն իր գործին, իր ժողովրդին ու երկրին նման էր մի անձնագրի, որն աներկբայորեն թույլ է տալիս աշխարհին ներկայանալ ողջ ժողովրդի, նրա անցյալի ու ներկայի մշակութային ժառանգության անունից։ 

Հայրենիքից դուրս՝ օտար ափերում ծնված, մեծացած, կրթություն ստացած Հակոբյանը հայրենադարձվեց 1962 թ., երբ արդեն ուներ իր սեփական ձեռագիրն ու աշխարհընկալման հստակ կերպը։ Թվում էր՝ արդեն խիստ ձևավորված այդ ձեռագիրը, այդ արտահայտչակերպը ընդհանուր ոչինչ չէր կարող ունենալ հայկական գեղարվեստական մթնոլորտի հետ՝ մանավանդ ի նկատի ունենալով այն պարագան, որ նրա ներկապնակը չափազանց հաստատուն էր և անծանոթ` հայկական գեղանկարչական ընկալումներին։ Նրա արվեստի հիմքերն ամրացնող, ազնվացնող գործընթացում կարևոր դեր են ունեցել համաշխարհային և առավելապես եվրոպական մշակույթի լավագույն ավանդույթները, սակայն ոչ դրանք կրկնելու կամ կրկնօրինակելու, այլ դրանց բազմազանության մեջ իրենը որոնելու, գտնելու առումով։ Առաջին հայացքից թվում է՝ հայաստանյան տարիները ոչինչ չփոխեցին նրա գեղարվեստական մտածողության մեջ, սակայն կարճ ժամանակ անց, ոչ թե նրա, այլ մեր ընկալումները վերանայելու արդյունքում, հանձին Հակոբ Հակոբյանի արվեստի ունեցանք մի այլ, սակայն միանգամայն հարազատ հայկական շունչ ու շնչառություն։ Նրա գտած ուղին ևս նախնիների գցած այն ճանապարհն էր, որը համաշխարհային մշակույթում թողել է իր ոչ պակաս առինքնող ու անկրկնելի դրոշմը։

Նրա վրձնած բազմաթիվ բնանկարների, նատյուրմորտների, կոմպոզիցիոն կտավների ու դիմանկարների ակնառու ուժը և նրա վարպետության ու գեղարվեստական աշխարհազգացողության ամենից հուժկու լիցքը մեծ մասամբ երևում-բացահայտվում են բնօրինակի խորքն ու բարոյահոգեբանական աշխարհը, մարդկային անվերջ դեգերող հոգու խորխորատները, մարդու և բնության, մարդու և տիեզերականի փոխներգործության ենթաշերտերը ներթափանցելու կարողության մեջ։ Եթե փորձենք մտովի ի մի բերել նրա՝ տարբեր տարիներին կատարած բոլոր գործերը՝ անկախ ժանրերից, և ժամանակագրական կարգով քննել դրանք, ապա առավել հստակորեն կդրսևորվի նկարչի բնատուր այն շնորհը, որ կոչվում է գեղարվեստական հոգեվերլուծում, գեղարվեստական շնչավորում։ Բնորդի ներաշխարհը, բնության գաղտնարանները թափանցելու, դրանց հետ ներքին երկխոսության մեջ մտնելու և ասելիքը այլաբանորեն մատուցելու կարողությամբ Հակոբ Հակոբյանը, թերևս, անմրցակից է հայ կերպարվեստում։ Հաճախ թվում է, թե նա երկար, շատ երկար է ուսումնասիրել, քննել, վերլուծել այն ամենը, ինչը շրջապատում է իրեն, այլ կերպ ասած՝ ջանացել է «յուրացնել» դրանց ներքին ու արտաքին հայտերը, սակայն, երբ փորձում ես համադրել, ասենք, աքցաններն ու սածիլն իր ափերի մեջ տաքացնող մարդու «աշխարհները», հասկանում ես, որ գաղտնիքը ոչ թե լավ դիտարկման, այլ նկարչի վերլուծական քանքարի մեջ է, հենց իր՝ նկարչի ինքնատիպ, ինչ-որ տեղ անսովոր աշխարհում։ Մարդու և բնության, մարդու՝ և հենց մարդու ձեռքով ստեղծված իրերի ու առարկաների «ես»-ը ձևավորող ներքին ու արտաքին հայտերն ամբողջության մեջ տեսնելու, դրանք կտավի վրա սուղ միջոցներով, բայց բարձր արտահայտչականությամբ բացահայտելու կարողությունը շնորհ է՝ տրված ի վերուստ։ Այդ շնորհը նախ և առաջ սիրելու արվեստն է, սիրելու և փայփայելու, սիրելու և  ապրեցնելու արվեստը։ Նա սիրում է մարդուն որպես եզակիություն, սիրում է այն ամենը, ինչը կա և կարող է չլինել, ինչը ընտրում ու վերարտադրում է կտավի վրա։ Եվ այդ ամենը նա սիրում է անշահախնդրորեն, առանց երկմտելու, առանց նժարին դնելու։ Այս շնորհն առավել քան արտահայտված է նկարչի մարդկային տարբեր հոգեվիճակներ պատկերող կոմպոզիցիաներում («Վիշտ», «Մարդը և բնությունը», «Դերձակը», «Կինը խոհանոցում» և այլն)։ Նրա անանուն ու անվանի հերոսները խոսում են արժանապատվորեն՝ թող որ ցավի ու տառապանքի միջից, հույզ ու ապրումի, կորուստների ու գտածի, կյանքի երկար թվացող ճանապարհին կամ մահվան մոտալուտ նիրհի մեջ։ Նկարիչը լուռ լսում է նրանց, լսում ու ապրում նրանց հետ։ 

Նկարչի պատկերասրահում առանձնակի տեղ ունեն նատյուրմորտները։ Փորձենք հիշել դրանք։ Հնաոճ, սոխ ու սխտորով ծանրաբեռնված աթոռը, աքցաններն ու ապխտած ձկները, անշուք, «աղքատ» խոհանոցի անկյունն ու նավթավառը՝ սուրճի պարագաներով, պատշգամբի մի հատվածը՝ ծխատարի խողովակից կախված զամբյուղով ու սխտորի կապով, մանեկենն ու նկարակալը՝ կանչող-պահանջող ձեռնոցներով և այլն։ Դժվար է անտարբել դիտել և զմայլվել լոկ նկարչի՝ դրանք կտավի վրա վերարտադրելու վարպետությամբ։ 

 Այդ վարպետության, ձև ու ծավալի, լույս ու ստվերի զարմանալի լուծումների տակ թաքնված մի զրույց կա, որը ստիպում է քեզ ականջալուր լինել, լսել, թե ինչպես և ինչի մասին է խոսում նկարիչն այս իրերի ու առարկաների հետ՝ մի տեսակ անձնավորելով դրանք։ Ու երբ դու միանում ես նրանց՝ նկարչի և նրա աշխարհի իրեղեն ու ոգեղեն «հերոսների» զրույցին, դառնում ես դրանց մի մասն ու սովորում ճանաչել, ճանաչել աշխարհն իր խորքայնության ու բազմաշերտության մեջ և սիրել, սիրել՝ քեզ վերապահված ակնթարթի, ժամանակի ու հարատևության մեջ։

Աստղիկ ՍՏԱՄԲՈԼՑՅԱՆ

Նկարների աղբյուրը՝ Հայաստանի ազգային պատկերասրահ 

Ⲿարվեստ