Էդուարդ Եդիգարյանի՝ ավետարանական թեմաներով գործերը

Անկախության հենց առաջին տարիներին, երբ խոսք լինել չէր կարող թատերական ու նաև ստեղծագործական նորմալ կյանքի մասին, Եդիգարյանը տեղափոխվեց Չեխիա (1991 թ.)։ Երկու տարի անց դարձավ տեղի նկարիչների միության պատվավոր անդամ, Պրահայում հիմնեց սեփական արվեստանոցն ու զբաղվեց բուռն ստեղծագործական կյանքով։ Բեմանկարչությունից հեռանալով՝ նկարիչը հնարավորություն ունեցավ իր մեջ արթնացնելու  գեղանկարչի անհագուրդ կիրքը, ինքնարտահայտման բոլոր արտահայտչաձևերն ու ոճական առանձնահատկությունները, մի խոսքով՝  տրվեց  իր բուն ու նախնական կոչումին։ 

Այդ կոչումի մասին էր վկայում դեռևս ուսանողական շրջանից նրա մասնակցությունը հանրապետական, համամիութենական ու  միջազգային ցուցահանդեսներին, որոնցում  ներկայացնում էր  իր գեղանկարչական գործերը, իսկ հետագայում նաև թատերական էսքիզները։ Նրա գեղանկարչական հորինվածքների ընդհանրացված ձևերը, կառուցվածքները, կոմպոզիցիոն լուծումները, մակերեսների մշակման ինքնատիպությունը, ասելիքի՝ հաճախ խորհրդավոր  խորքայնությունը,  գեղանկարչական ընդգծված արտահայտչականությունը առաջին հերթին և միանգամայն հստակորեն  խոսում են արվեստագետի  պլաստիկական մտածողության մասին, ընտրված թեմաներում  համամարդկային խոհ ու ապրումի, իրերի ու առարկաների մեջ  արարչագործության փիլիսոփայական ենթաշերտերի,  աշխարհի միստիկական  ընկալումների և  դրանց տեսանելի դրսևորումների մասին։ Դարչնագույնի և դեղինի մուգ ու բաց երանգներով լուծված նրա  հայկական մոտիվների՝  վանքի, եկեղեցու,  գյուղական բակի, կամարաձև դարպասից երևացող ծառի, քարի, թփերի, սայլի թափքին նստած շինականների պատկերներն ասես  խոսում, պատմում են  նկարչի հուշերում ծվարած թանկ ու բնավ  չխամրող տպավորությունների մասին և դիտողին հաղորդակից դարձնում այն հուզականությանը, այն ապրումին, որ կոչվում է կարոտ, որ կոչվում է անվերջ վերադարձ («Հին Հայաստան» շարքը, «Լուսաբացին», «Անդորր» և այլն)։

Եդիգարյանի վերջին տասնամյակների գործերում  մեզ ծանոթ անշունչ ու անշուք առարկաները,  շահեկանորեն կերպարափոխվելով,  սառը ու նուրբ անցումներով  ու համադրություններով զգեստավորված, ձեռք բերեցին  յուրովի շնչելու, սեփական աշխարհ ու առանձնահատուկ տրամադրություն  ունենալու հատկություն։ Նախկին ներկապնակի՝ արևով եփված թանձր գույներն ասես բեկվեցին լույսի ներթափանցումից, տաք գույներն ընդելուզվեցին սառը գույներին՝ դառնալով մի տեսակ շողշողուն ու թափանցիկ։ Նման գունամտածողությունը, կոմպոզիցիայի նրբագեղ լուծումները պատկերներին հաղորդեցին զարմանալի արտահայտչականություն։  

Նոր միջավայրում նա ազգային ու դարերի փորձությամբ թրծված ձևամտածողության ավանդույթները կարողացավ նորովի «զգեստավորել»,  ստեղծագործական նոր ապրումների ու տպավորությունների տիրույթում հմտորեն համադրել ունեցածն ու գտածը՝ մնալով միանգամայն հայ նկարիչ։ 

Այստեղ մեր նպատակն է անդրադառնալ նրա ավետարանական թեմաներով գործերին, որոնք   աչքի են ընկնում տրամադրությունների ներքին զսպվածությամբ, անպաճույճ ու պարզ գեղեցկությամբ, խորհրդավոր լռության մեջ ասես հեռվից հնչող արարչածին մեղեդու նուրբ հնչյուններով («Խաչելություն», «Բեթղեհեմ», «Բեթղեհեմ-2», «Տիրամայր», «Տիրամայր-2», «Սբ Գևորգ», «Դատաստան» և այլն)։ Եթե ուշադիր դիտելու լինենք այս գործերը, ակնհայտ կդառնա, որ հիմնական մոտիվները,  կոմպոզիցիոն լուծումները, տիպերը, հորինվածքային ողջ ատաղձը  նկարիչը վերցրել է հայկական մանրանկարչության նմուշներից, իսկ ուրվագծերին տվել կաթոլիկ տաճարներում ընդունված ապակենկարչությանը (վիտրաժ) բնորոշ մետաղական հնչեղություն։ Դրանով պատկերները մի կողմից լցվել են օդառատությամբ, մյուս կողմից՝ պարփակվել նպատակային շրջագծում՝ շեշտելով ասելիքի խորքային հուզականությունը։ Գաղտնիք չէ, որ ճշմարիտ արվեստը վեր է բոլոր տեսակի ուղղություններից ու հոսանքներից, և ամենևին էլ կարևոր չէ, թե ինչ անուն  կտանք նրան: Կարևորն այն էներգիան է,  որ դրվում է ստեղծագործության  հիմքում, այն ասելիքն է, որ փորձում է նկարիչը  փոխանցել դիտողին այն նույն ուժգնությամբ, նույն խորքայնությամբ, ինչն իր ապրումն է, ներքին մղումը, ներքին հույզը։ Այդ հույզ ու մղումի մեջ է թաքնված կյանքի առեղծվածային ու ոգեղեն գեղեցկությունը՝ արարչականի բուն խորհուրդը։  Այդ ոգեղեն գեղեցիկով է  փորձում նկարիչը  նյութական աշխարհի երևութականը զգեստավորել հոգեկան, բարոյական ու փիլիսոփայական հայտանիշներով՝ ցույց տալու համար դրանց ներքին, խորքային որակները: Հենց այս գործերում է, որ առավել ցայտուն է երևում, որ այդ «զգեստավորումը» նպատակ ունի թեմայի հոգևոր-բարոյական  ենթատեքստը մարմնավորել, դարձնել տեսանելի ու շոշափելի, դարձնել մարմնեղեն ու նյութեղեն՝ մեր իմացած ու չիմացած բոլոր ուղղություններն ու հոսանքները միավորելով և բոլոր ընդունված ու չընդունված ձևերը փշրելով: Նման զգացողություններ կարող  ես ունենալ այն ժամանակ, երբ քեզ զգում ես այն երանության մեջ, ուր թագավորում է անպարփակ Կատարելությունը՝ քեզ իր մի մասնիկը, մի բջիջը ընկալելով: Դրանք ասես կատարելապես շնչավորված գոյություններ են, որոնցից ճառագում են արարչագործության շողարձակումները։ Աստվածաշնչին ծանոթ որևէ մեկի համար դժվար չէ տեսնել հոգեբանական այն լարվածության շղթան, այն սքանչելի ու միաժամանակ տագնապալից զգացողությունը, որ փոխանցվում է այս սրբապատկերները դիտողին: