Աստվածային նախախնամություն

Կյանքի բոլոր դժբախտություններն Աստված փոխարկում է մեր օգտին ու բարուն. թույլ է տալիս անգամ մեղքով անկումները, որպեսզի հասցնի Իր աստվածային կառավարման բարձրագույն, անհասանելի, խորհրդավոր գործերի ավարտին: Որովհետև թե՛ բարի գործեր կատարելը և թե՛ չարագործություն թույլ տալը մի հատկություն է, որ պատկանում է բացառապես միայն աստվածային նախախնամությանը: Իսկապես, Աստված երբեք չարը թույլ չէր տա, եթե Ինքն այնքան զորեղ ու բարի չլիներ, որ ամեն չար գործից բարի հետևանք բխեցներ: Ասա՛ խղճիդ համաձայն. ուրիշ ե՞րբ է աշխարհում հայտնվել ավելի մեծ չարիք, քան Ադամի մեղանչումը և Քրիստոս Փրկչի՝ նոր Ադամի սպանությունը: Սակայն սկզբնական մեղքն Աստծուն երկնքից երկիր իջեցրեց՝ Իր վրա մարդկային մարմինն առնելու, իսկ Քրիստոսի մահը մեզ համար բացեց երկինքը և վերադարձրեց Ադամով կորստյան մատնված ամեն ինչ: Բարձրյալ Աստված միաժամանակ նաև ամենաիմաստուն նկարիչն է, որն ամեն չար գործողություն վերածում է լավագույն հետևանքների ծնունդ տվող պատճառի, այնպես, ինչպես կոշտ զանգվածից ոսկի է հանվում: «Աստծուն սիրողների համար ամեն ինչ նպաստում է բարուն» (Հռոմ. Ը 28): Մարիամ Մագդաղենացու մեղքերը շատերի համար իրենց վարքն ուղղելու առիթ դարձան. Պետրոսի անկումը ճշմարիտ ապաշխարության օրինակ դարձավ անթիվ մարդկանց համար. Թովմասի անհավատությունը շատերին հաստատեց Քրիստոսի հարության ճշմարտության մեջ: Այստեղ ի հայտ է գալիս աստվածային բարձրագույն փառքը. «Հնձում ես՝ ինչ որ չես սերմանել»: Աստված չի սերմանել մեղքեր, սակայն դրանցից առաքինությունների հարուստ բերք է հավաքում: Իրապես Աստված քարից մեղր և կարծր քարից ձեթ է հանում, երբ մեծագույն չարագործություններից ծնվել է տալիս առաքինության հետևանքներ:

Այս նույն կերպ Աստծո նախախնամությունը հոգում է նաև մեր մասին, և հոգում անթերի կերպով, այնպես, որ նույնիսկ մեր մարմնական փոքրագույն նեղություններն աննկատ չի թողնում: Հետևաբար, մեզանից յուրաքանչյուրը, երբ մարմնական ցավ է կրում, պիտի մտածի այսպես. այս հիվանդությունը կամ մեկ այլ վիշտ, անկախ նրանից՝ առաջ է եկել իմ անզգուշությունից, թե մարդկային չարությունից կամ մեկ այլ պատճառից, ամեն դեպքում՝ պատահել է ո՛չ առանց Աստծո նախախնամության, որը որոշել է այն ըստ իմ ուժերի, այնպես որ նրա սկիզբն ու ծանրությունը (թուլացումը կամ սաստկացումը) կախված է Աստծուց: Նմանապես Աստծո նախախնամությունից է կախված դրա բժշկության եղանակը: Աստվածային նախախնամությունն է խելամիտ դարձնում բժշկին և ցույց տալիս բուժամիջոցը կամ էլ խափանում ամեն ինչ, քանի որ թե՛ բարին, թե՛ չարը, կյանքն ու մահը, աղքատությունն ու հարստությունը Տիրոջից են (Սիր. ԺԱ 14): Այդպես էլ, մեզ պատահող բոլոր արկածների դեպքում պետք է մտածել, որ դրանք կանխատեսված ու թույլատրված են Աստծուց: Թշնամին չարախոսում ու անիծում է քեզ. իմացի՛ր, որ նրա բոլոր հայհոյանքներն ու չար շուրթերից ելած խոսքերը ի հավիտենից դրված են Աստծո նախախնամության կշեռքի վրա. թշնամիդ կասի այնքան, որքան թույլատրված է նրան, և ոչ մի բառ ավել: Էլ ինչո՞ւ ես իզուր հակառակում ու անտեղի բարկանում: Ճիշտ այդպես մտածիր նաև քո մյուս բոլոր դժբախտությունների մասին, որոնց ծագումը, քանակը, ծանրությունը, շարունակությունը և ավարտը նախատեսված են Աստծուց: Ուստի հնազանդվի՛ր Աստծո կամքին՝ սաղմոսերգուի հետ ասելով. «Ես որպես խուլ եմ և բերանս չեմ բացում» (ԼԷ 14): Թող Քո կամքը լինի, Աստվա՛ծ իմ: Այս ամենը Քո նախագիտությամբ ու թույլատրությամբ տեղի ունեցավ: Իսկ քանի որ Դու ես սա արել, ապա ես ամբարիշտ ու անօրեն կլինեմ, եթե դժգոհեմ  Քեզանից: Ուստի ամեն ինչում Քո սուրբ կամքին եմ հնազանդվում, Աստվա՛ծ իմ, շնորհակալությամբ ընդունում Քեզանից ուղարկվող ամեն ինչ և համբերությամբ կտանեմ: 

Օգոստինոսն ասում է. «Ալեկոծվում է աշխարհի ծովը, և Դու, Տեր, տեսնում ես, որ չարերը ծաղկում են, իսկ բարիները՝ չարչարվում. ահա փորձանք, ահա փոթորիկ:  Տե՛ր Աստված, սրանո՞ւմ է Քո ճշմարտությունը, որ չարերը բարեբախտ լինեն, իսկ բարիները տառապեն»: Եվ Աստված պատասխանում է քեզ. «Դա՞ է քո հավատը: Դա՞ եմ Ես քեզ խոստացել (այսինքն՝ բարեբախտ վիճակ): Կամ դու քրիստոնյա ես կոչվում, որ աշխարհային հաջողություննե՞ր վայելես» (Օգոստինոս, Մեկնություն ԾԵ սաղմոսի): Խոնարհվենք Աստծո առաջ և հանգստացնենք մեր սիրտը Աստծո նախախնամության հանդեպ հավատով, երբ տեսնում ենք, որ ամբարիշտներն իշխում են, իսկ բարեպաշտները՝ հալածվում ու ճնշվում, բարեպաշտությունն արմատախիլ է արվում, ճշմարտությունը՝ ոչնչացվում: Այս ամենը չէր լինի, եթե Աստված թույլ չտար, և իսկապես էլ թույլ չէր տա, եթե դրա համար բավարար պատճառներ չլինեին, որոնց համար էլ ավելի լավ է համարում թույլ տալ, քան արգելել: Կասես. այդ թույլատվությունից բազմատեսակ աղետներ ու մեծ խռովություններ են առաջանում: Կարելի է ցավել դրա համար, բայց ցավել խելամտորեն. որովհետև իրավացի պատճառներով այդպես է պետք եղել Աստծուն, Ով ամենամեծ չարիքից էլ կարող է հրաշալի բարիք ծնել, նույնքան հեշտությամբ, որքան սուրը պատյանից հանելը:

Մի՛ զարմացիր, որ Աստծո դատաստանները խորհրդավոր և անըմբռնելի են: Քրիստոսի երկրորդ գալստյան ժամանակ՝ Դատաստանի ահավոր օրը, յուրաքանչյուր մարդու ամբողջ կյանքը կերևա ինչպես հայելու մեջ: Կբացահայտվեն նաև ամեն պատճառ, որով Աստծո նախախնամությունը պատրաստել էր այս կամ այն իրադարձությունը, և դրա նպատակը՝ ամենուր՝ բոլոր թագավորություններում, քաղաքներում, ընտանիքներում և յուրաքանչյուր մարդու կյանքում: Ամե՛ն ինչ կբացահայտվի: Կբացահայտվի, թե Աստված որքան ողորմած է եղել մեղանչողների հանդեպ, և նրանցից յուրաքանչյուրը սակավ կամ առավել չափով անպատասխան կմնա: Նաև հայտնի կդառնա, թե Աստծո աշխարհակառավարումը ինչ աստիճանով էր համապատասխան Նրա փառքին ու արդարությանը և որքան հարմար ու բարերար՝ բոլոր արարածների հանդեպ:      

Չմոռանանք, որ Աստված ամեն չարիքից ինչ-որ բարի բան է ծնում: Ի՞նչ ավելի վշտալի բան կա, քան Ադամի ու Եվայի մեղանչումը մարդկային ամբողջ ցեղի հետ միասին: Սակայն Աստված այնպես վերականգնեց նրանց, որ քրիստոնյայի այժմյան վիճակն առավել բարձր է Ադամի դրախտային վիճակից: Քրիստոսի՝ խաչելությամբ մահը, որ հրեաների համար գայթակղություն էր, իսկ հույների համար՝ հիմարություն (Ա Կոր. Ա 23), դարձավ ամբողջ աշխարհի փրկությունը, բոլոր կանչվածների համար՝ պատիվ ու փառք և հավիտենական երանելի կյանքի ձեռքբերում:

       Աստված հոգատար տեր է: Նա Իր ձեռքերում է պահում կյանքի բոլոր մեծ ու հարուստ գանձերը, և միայն Նրանից է պետք դրանք խնդրել ջերմեռանդ աղոթքներով: Մարկոս անապատականը սովորաբար ասում էր, որ ով Աստծուն չի ապավինում Նրանից ստանալու ժամանակավորապես անհրաժեշտ բաները, նա է՛լ ավելի սակավ հույս կդնի Աստծո վրա՝ ստանալու Նրանից այն, ինչ մարդուն առաջնորդում է դեպի հավիտենական կյանքը, օրինակ՝ ստանալու հավատ, հույս և սեր: Եթե Աստված տվել է մարմին, ապա մի՞թե այն չի հագցնի: Կյանքը (այսինքն՝ հոգին) մի՞թե ավելին չէ, քան կերակուրը, և մարմինը՝ քան հագուստը (Մատթ. Զ 25): Եթե Նա մեզ պարգևել է (առանց մեր արժանիքների, երբ դեռ գոյություն չունեինք) կյանք, որը կերակրից թանկ է, և մարմին, որն առավել կարևոր է, քան հագուստը, ապա անկասկած կտա նաև այն ամենը, որ նպաստում է կյանքի պահպանմանն ու մարմնի սնմանը: Նա մեզ չի մերժի տալ այս ամենը մանավանդ այն պատճառով, որ Ինքն է կամեցել, ըստ Իր մեծ բարության, պարգևել մեզ գոյություն և կյանք: Եվ եթե ձրիաբար ու ինքնակամորեն Նա մեզ տվել է մեզ համար ամենակարևորը, ապա նվազ կարևորը և՛ կարող է, և՛ կամենում է տալ և միշտ ուղարկում է մեզ: Բայց կուղարկի այն պայմանով, որ մենք ևս անգործ չլինենք. որովհետև Նա մեզ ստեղծել ու երկիր է բերել, որպեսզի այն մշակենք և կարգուկանոնի մեջ պահենք (Ծն. Բ 15) և ոչ թե դատարկակյաց լինենք, և որպեսզի մեր հույսը դնենք միայն Նրա՝ ամենակարողի ու ամենաառատաձեռնի վրա և ոչ թե ինքներս՝ մեր: Հոբը, հարցնելով այն մասին, թե ով է կերակուր պատրաստում ագռավների համար, որոնք իրենց մասին հոգ չեն տանում, ասում է. «Ո՞վ է ագռավի համար կերակուր պատրաստում, երբ նրա ձագուկներն աղաղակում են առ Աստված՝ թափառելով առանց սննդի» (Հոբ ԼԸ 41): 

Քրիստոսն Ինքն էլ, թռչուններին օրինակ բերելով, սովորեցնում է մեզ՝ ասելով. «Նայե՛ք երկնքի թռչուններին. ոչ սերմանում են, ոչ հնձում, ոչ շտեմարաններում հավաքում, և ձեր երկնավոր Հայրը կերակրում է նրանց» (Մատթ. Զ 26): Նույն երկնային Ուսուցիչն ասում է. «Արդյոք երկու ճնճղուկը մեկ դանկով չի՞ վաճառվում: Բայց նրանցից ոչ մեկը գետնին չի ընկնում առանց ձեր Հոր կամքի: Իսկ ձեր գլխի բոլոր մազերն էլ հաշվված են: Ուրեմն մի՛ վախեցեք. դուք շատ ճնճղուկներից ավելի լավն եք» (Մատթ. Ժ 29-31): Մեր թերահավատության դեմ այս առաջին փաստարկը մեզ ներկայացնում են կենդանիները, որոնք կերակրվում են առանց իրենց մասին հոգ տանելու, որպեսզի գոնե նրանցից սովորենք ու հասկանանք Աստծո նախախնամության ամենազորությունը, Աստծո, Որի մեջ միայն կարող ենք գտնել մեր հանգիստն ու հոգու խաղաղությունը:

Երկրորդ փաստարկը ներկայացնում են մեզ վայրի բույսերը: Տեր Քրիստոսը, ցույց տալով Աստծո նախախնամությունը փոքր թռչունների և գլխի մազերի վերաբերյալ, ասում է. «Նայե՛ք վայրի շուշանին, ինչպե՛ս է աճում: Ոչ աշխատում է, ոչ հյուսում, բայց ասում եմ ձեզ, Սողոմոնն իսկ իր ողջ փառքի մեջ չհագնվեց այնպես, ինչպես սրանցից մեկը» (Մատթ. Զ 28-29): Եվ սրանից Քրիստոսը հետևյալ եզրակացությունն է անում. «Իսկ եթե դաշտի խոտը, որ այսօր կա և վաղը հնոցն է գցվելու, Աստված այդպես է հագցնում, որքան առավել ձե՛զ, թերահավատնե՛ր» (Մատթ. Զ 30): Սրան հարում է մեր Փրկիչ Տերը նաև երրորդ խրատը մեր ինքնահոգողության ունայնության մասին՝ ասելով. «Ուրեմն ձեզանից ո՞վ իր հոգալով կարող է իր հասակին մի կանգուն ավելացնել» (Մատթ. Զ 27): Մեր մասին մեր ամեն մտահոգություն, եթե չի զուգակցվում Աստծուն ապավինելուն, ունայն է, ապարդյուն, ինչի մասին էլ Տերն ասում է. «Ուրեմն ձեզանից ո՞վ իր հոգալով կարող է իր հասակին մի կանգուն ավելացնել: Իսկ եթե փոքր բանի կարողությունը չունեք, մնացածի մասին ինչո՞ւ եք հոգում» (Ղուկ. ԺԲ 25-26): Ունայն, դատարկ ու անօգտակար կլինի ձեր ամբողջ աշխատանքը, եթե Տերը չշտապի և չօրհնի այն: Ամեն գործի սկզբում ամբողջ հույսդ Աստծո՛ վրա դիր, և Նա (առանց քո ջանքերի) ամեն ինչ դեպի լավը կկազմակերպի ըստ Իր անճառելի ողորմության. «Բացում ես Քո ձեռքը և լցնում ամենքին Քո քաղցր կամքով» (Սաղմ. ՃԽԴ 16): 

Այսպիսով՝ եթե Տեր Աստված հոգում է առհասարակ բոլորի կենսական կարիքների բավարարման մասին, քանի որ Ինքն է ստեղծել թե՛ փոքրին, թե՛ մեծին և հավասարապես խնամք է տանում բոլորի մասին (Իմաստ. Զ 8), ապա ինչո՞ւ ամենուր բազմաթիվ աղքատ ու սնանկ մարդիկ կան: Սքանչելի է, եղբայրնե՛ր, աղքատների վերաբերյալ Աստծո նախախնամությունը: Այս մասին ճշմարիտ է ասել սբ Ոսկեբերանը, որ ոչ միայն աղքատները հարուստների կարիքն ունեն, այլև հարուստները, որոնք է՛լ առավել կարիքն ունեն աղքատների: Բարի և Աստծուն պիտանի ամեն ինչ, որ եղել է և կա աշխարհում, ստեղծվել է աղքատ, բայց աշխատասեր ու աստվածավախ մարդկանց ջանքերով ու գործունեությամբ: Ապրուստից ու դրամից զուրկ լինելով՝ նրանք աշխատել են երեսի քրտինքով, իրենց աշխատանքը ծախել հարուստներին. նրանք չեն մոռացել Աստծուն, աղոթել են իրենց Արարչին ու Նախախնամողին, Ով նրանց աղքատության մեջ հովանավորում էր նրանց: Շատ սրբեր՝ աստվածահաճո մարդիկ, լինելով ծայրաստիճան աղքատության մեջ, բոլոր հարստություններից առավել հենց դա էին սիրում՝ ունենալով իրենց մասին Աստծո մեծ նախախնամության գիտակցությունը: Չունենալով ոչինչ, սակայն ասես ամեն ինչով հարուստ՝ նրանք ազատորեն, հոգեկան մեծ ուրախությամբ արտաբերում էին. «Հա՛յր մեր, որ երկնքում ես....»՝ իրենց շուրթերին ու սրտում ունենալով նաև սաղմոսերգուի հետևյալ խոսքը. «Հոգսդ Աստծո՛ վրա գցիր, և Նա կկերակրի քեզ» (Սաղմ. ԾԴ 23): 

Իրապե՛ս, երկնային Հայրն այնպիսի մեծ խնամք ու հոգատարություն ունի Իրեն սրտանց հանձնված մարդկանց մասին, որ երբ նրանք զրկված են լինում մարդկային օգնությունից, ուղարկում է երկնային օգնություն: Օրինակ՝ Աստված այդպիսի օգնություն մատուցեց Եղիա մարգարեին: Նախ՝ հրամայեց ագռավներին, որ նրան կերակուր տանեն, և ագռավները ամեն առավոտ ու երեկո նրան հաց ու միս էին տանում, իսկ ջուրը խմում էր հեղեղատից: Երկրորդ՝ երբ այդ հեղեղատը ցամաքեց, Աստված հրամայեց Եղիային գնալ Սիդոնի Սարեփթա քաղաքը՝ կերակրվելու մի թշվառ կնոջ մոտ: Այս կնոջ ամբողջ ունեցածը սափորի մեջ եղած մի փոքր ալյուրն էր և ամանի մեջ եղած շատ սակավ քանակությամբ յուղը, բայց Աստծո նախախնամությամբ, այդ տանը մարգարեի գտնվելու ամբողջ ընթացքում, ալյուրը սափորի մեջ չէր վերջանում, և յուղն ամանի մեջ չէր պակասում: Երրորդ՝ երբ Եղիան մի անգամ քնով թեթևացնում էր իր կարիքավոր վիճակը, երկնքից Տիրոջ հրեշտակը հայտնվեց ու նրան դիպչելով՝ արթնացրեց և ասաց. «Վե՛ր կաց, կե՛ր ու խմի՛ր»: Եղիան արթնացավ ու տեսավ, որ իր գլխավերևում դրված են եփված հաց ու կժով ջուր: Նա կերավ ու խմեց և դարձյալ քուն մտավ: Աստծո հրեշտակը նույնը երկրորդ անգամ էլ արեց: Այսպիսի փառավոր շնորհ ամենառատ Աստված անում էր Իր բազմաթիվ ուրիշ սիրելիների ևս, երբ նրանք բազմատեսակ կարիքների մեջ էին հայտնվում:

Թեև մենք նույնպես Աստծուց ստանում ենք նույն շնորհը, երբ կարիքի մեջ ենք լինում, սակայն ամեն ինչում մեծ թերահավատություն են ցուցաբերում մեզանից շատերը, ովքեր վախենում են, թե կզրկվեն այս կյանքի պահպանմանն անհրաժեշտ բաներից։ Մենք նույնպես հրեաների հետ ասում ենք. «Մի՞թե Աստված կարող է սեղան պատրաստել անապատում» (Սաղմ. ՀԷ 19), և Փիլիպպոս ու Անդրեաս առաքյալների հետ էլ ասում ենք. «Երկու հարյուր դահեկանի հացը բավական չի լինի, որ ամենքին գոնե մի փոքր հաց հասնի. հինգ նկանակն ու երկու ձուկն ի՞նչ է այսքան բազմության համար» (Հովհ. Զ 7-9)։ Որքա՛ն թերահավատ ենք մենք՝ մարդիկս։ Երկնավոր Հայրը գիտի, որ այս ամենը մեզ պետք է. մի՞թե Աստծո բարությունն այժմ նվազել է՝ նախկին ժամանակների համեմատ։ 

Առաջին անապատաբնակ Պողոսին վաթսուն տարի շարունակ ագռավը կես հաց էր բերում, իսկ երբ նրա մոտ եկավ Անտոն Մեծը, ագռավն ամբողջական հաց բերեց։ Հովհաննես անապատականը տասնչորս տարի, որոնց ընթացքում ոչ մի մարդ չէր տեսել, սնվում էր եղնիկի կաթով։ Անապատականներից շատերին թե՛ կերակրով, թե՛ հագուստով ապահովում էր արմավենին. այն նրանց թե՛ դերձակն էր, թե՛ հացթուխը։ Տերունական 653 թ. ամռանը Բրետանի արքայի որդի Յուդոկը, հրաժարվելով արքայական գահից, դառնում է ճգնավոր։ Նա մի կղզում կառուցում է եկեղեցի և հիմնում վանք։ Նա այնքան առատաձեռն է եղել թշվառների հանդեպ, որ մի անգամ, երբ վանքում միայն մեկ հաց է մնում աշխատավոր եղբայրների համար, նա կարգադրում է այդ հացը չորս մասի բաժանել և առաջին մասը տալ ողորմություն խնդրող մի աղքատի։ Այդ աղքատը, փոխելով իր հագուստը, օրվա մեջ չորս անգամ գալիս ու ողորմություն է խնդրում և ստանում բոլոր չորս մասերը, ուստի ոչինչ չի մնում եղբայրներին կերակրելու համար։ Նրանցից մեկը սկսում է տրտնջալ ու նախատել վանահորը նրա չափազանցված առատաձեռնության համար։ Յուդոկը, նրան մխիթարելով, թելադրում է երկնքից օգնության սպասել։ Մի քանի ժամ անց վանքին մոտենում է չորս նավ՝ կերակրի պաշարով լի, որով առատորեն կերակրվում են քաղցած եղբայրները։ Իրավացի է Օգոստինոսը, երբ ասում է. «Մի՞թե կարծում ես, որ ով կերակրում է Քրիստոսին (այսինքն՝ քաղցածներին), ինքն էլ չի կերակրվի Քրիստոսից»։ 

      Մի վանահայր վանքի հետ կապված գործերով մի տեղ է ուղարկում երկու եղբոր։ Երբ երեկոն վրա է հասնում ճանապարհորդ եղբայրների վրա, նրանք, ճանապարհից հոգնած, քաղցից նեղված ու տխուր, սկսում են հառաչել, որ մտնելու են մի խղճուկ քաղաք և այնտեղ ոչ մի ծանոթ չունենալով՝ ոչ հանգիստ կկարողանան առնել, ոչ էլ մի բան ուտել։ Մի անծանոթ հանդիպում է նրանց և հարցնում նրանց տխրության պատճառը, և երբ նրանք այն հայտնում են, անծանոթն ասում է. «Դուք Աստծո համար թողել եք ամեն ինչ, իսկ այժմ տխրում եք, ասես ամեն հույս կորցրե՞լ եք։ Եթե Աստված անասունին կերակրում է, մի՞թե կթողնի, որ Իր որդիները քաղցից թուլանան»։ Սա ասելով՝ անծանոթն անհետանում է։ Երբ եղբայրները մտնում են քաղաք և եկեղեցում աղոթում, քաղաքապետը նրանց իր մոտ ընթրիքի է հրավիրում, իսկ քաղաքացիներից մեկն էլ մոտենում է և խնդրում, որ իր մոտ հյուրընկալվեն։ Մի երրորդն էլ է մոտենում և, տեսնելով, որ երկուսը վիճում են, վեճին վերջ է դնում՝ ասելով, որ շահողը քաղաքապետը պիտի լինի որպես ամենքի կողմից հարգված ու պատվված մեկը։ Այս որոշումից բոլորը գոհ են մնում, եղբայրները գնում են հրավիրողի տուն, և նա բոլորին առատորեն հյուրասիրում է։ Սակայն այսպիսի օրինակները մեզ չեն ազատում թերահավատությունից. չնայած այն ամենին, որ Աստված ուղարկում է մեզ՝ մենք սարսափում ենք ինչ-որ բանի պակասությունից և եթե ամեն ինչ առատությամբ չենք ունենում, վշտանում ենք։ 

    Մի աղքատի մասին պատմում են, որ նայելով շատերից ողորմություն հավաքած հացի կտորներով լի իր խուրջինի մեջ՝ նա ասում է. «Այժմ ես ապահով եմ»։ Մենք շատ նման ենք այս աղքատին։ Մենք այն ժամանակ ենք միայն հույսով ապավինում Աստծուն, երբ մեր շտեմարանները լեցուն են ամեն տեսակ բարիքով, որը մեզ կբավարարեր շատ տարիներ։

    Սակայն այսպիսին չէր սբ Հովհաննես Ալեքսանդրացի հայրապետը։ Մեծ կորուստներ կրելուց հետո, երբ ծովամրրիկը ոչնչացնում է Եկեղեցուն պատկանած տասներեք նավ, որոնցից յուրաքանչյուրը լի էր տասը հազար չափաման ցորենով, նա իր ամբողջ հույսը դնում է միայն Աստծո վրա և միայն Նրա մեջ գտնում իր մեծ մխիթարությունը։ Նույն ժամանակ նույնպիսի կորուստ է կրում նաև Ալեքսանդրիայի քաղաքացիների համարյա կեսը, ուստի բոլոր նավավարներն ու փրկված ուղևորները հավաքվում են Ալեքսանդրիայում մի տեղ՝ որպես մի խաղաղ ապաստարանում։ Նրանց բոլորին մխիթարելու համար սբ Հովհաննեսն իսկույն նամակ է ուղարկում, որում գրում է բոլորի  համար մխիթարական միակ այս խոսքը. «Տերը տվեց, Տերն էլ առավ. ինչպես Տիրոջը պետք էր, այդպես էլ եղավ. թող Տիրոջ անունն օրհնյալ լինի» (Հոբ Ա 21)։ «Համբերե՛ք, զավակներս, և ոչնչից մի՛ վախեցեք»։ Հաջորդ օրը նրա մոտ հավաքվում են բազմաթիվ պատվավոր քաղաքացիներ՝ նրան վշտակցելու համար։ Սակայն նա, նրանց կանխելով, ամբողջ մեղքն իր վրա է վերցնում՝ ասելով. «Աստված ինձ պահպանեց մի մեծ մեղքից. եթե այսպես չպատահեր, ես կբարձրամտեի, կհպարտանայի, որ շատ ողորմություն եմ տալիս աղքատներին, և իմ մասին մեծ կարծիք կունենայի, թե ես առատաձեռն եմ։ Այս պատճառով էլ սիրող Հայրն արդարացիորեն պատժեց Իր սնափառ որդուն, որպեսզի նա չհպարտանա։ Աստված ողորմածաբար խրատում է մեզ՝ մի քանի վերքեր հասցնելով, որպեսզի սթափվենք և իսկույն Նրան դիմենք։ Բայց Նա նույն այն Աստվածն է, որ կար նաև Հոբի ժամանակ, նույնքան ամենակարող և ողորմած։ Նա մեզ չի լքի»։ Այս խոսքով պատրիարքն ուրախացնում է իրեն մխիթարելու համար եկածներին։ Կարճ ժամանակ անց Տեր Աստված մեծապես հատուցում է Հովհաննեսի կորուստի դիմաց, և Հովհաննեսը շարունակում է աղքատներին առատ ողորմություն բաշխել։ Այսպիսի դեպքերում կասկած կամ փոքրոգություն ունենալը նույնն է, ինչ պնդել, թե Աստված կամ ժլատ է, կամ մոռացկոտ։ Բայց այսպիսի մտքերը պատկանում են անօրեններին ու անաստվածներին և պիտի մերժվեն մեր կողմից։ 

    Ամատիոս անապատականը՝ մի սուրբ այր, ժամանակին եղել է մի կենդանի հայելի, որին են պարտավոր նայել բոլոր նրանք, ովքեր սխալ են հասկանում Աստծո նախախնամությունը կամ այն մերժում ու ծածուկ հայհոյում։ Ամատիոսը երեսուն տարի վանքում անցկացնելուց հետո հեռանում է անապատ, ուր մի քարի վրա հաստատվելով՝ ապրում է խիստ պահեցողությամբ։ Վանքի եղբայրներից մեկը երեք օրը մեկ նրան մի մաս հաց ու մի բաժակ ջուր էր տանում, և սա էր Ամատիոսի միակ սնունդը։ Այսպիսի պահեցողությունը սատանային հաճելի չէր, ուստի մի օր մի ագռավ թռչելով գալիս, ջրով բաժակը շրջում է և հացի կտորն էլ կտուցով առնում-տանում։ Այսպես ճգնավորը զրկվում է երեք օրվա սննդից։ Սակայն ինչպե՞ս է սրան նայում առաքինի այրը։ Գուցե անիծո՞ւմ է ագռավին կամ անմիտ խոսքե՞ր արտաբերում Աստծո նախախնամության հասցեին և կամ սկսում նախատի՞նք թափել դիվային մեքենայությունների վրա։ Սրանցից ոչ մեկն էլ նա չի անում։ Նման իրավիճակներում մե՛նք ենք այդպես վարվում, իսկ նա, ձեռքերը տարածելով ու միտքը երկինք բարձրացնելով, ասում է. «Շնորհակա՛լ եմ Քեզ, Տե՛ր Աստված իմ, որ ըստ Քո սուրբ կամքի պատշաճ գտար ինձ ավելի երկար պահեցողության մեջ թողնել։ Ես գիտեմ, որ սա ինձ համար շատ օգտակար կլինի հետագայում, որովհետև աշխարհում ոչինչ չի լինում առանց Քո նախախնամության, առանց նրա ոչ մի տերև անգամ ծառից չի ընկնի»։ Իսկ մենք՝ մեղավորներս, կարծում ենք, որ հրդեհից տների այրվելը, նավերի խորտակումը, ունեցվածքի հափշտակումը, անձնական վիրավորանքները կատարվում են, երբ Աստծո նախախնամությունը քնած է կամ չի տեսնում, որ նույնն է, թե չենք հավատում Աստծո նախախնամությանը։ Սա մեզանից լավ էին հասկանում նույնիսկ կռապաշտները. որովհետև նրանց մեջ եղած ողջամիտները հասկանում էին, որ աշխարհում ամեն ինչ կատարվում է ո՛չ մարդկային կամքով և ո՛չ կույր դիպվածով։ Իսկապես, ամեն ինչ Աստծուց է բխում՝ ըստ Նրա արդար նախախնամության։ Ուրեմն էլ ինչո՞ւ ենք դժգոհում և հաճախ նույնիսկ բողոքում։

    Աստվածային նախախնամության մասին խորհելուն դրդում են անթիվ օրինակներ։ Մի բարեպաշտ մարդ, քաղաքից ինը մղոն հեռանալով և դեռ իր նպատակադրյալ վայրին չհասած, տապից, քաղցից ու ծարավից հալումաշ եղած, տկարանում է և տնքոցով տապալվում մի տանձենու տակ։ Պառկած վիճակում սկսում է աղոթել  և այդ ընթացքում մի տանձ տեսնում ծառի վերևի հատվածում։ Այդ ժամանակ ծառի մոտով մի անծանոթ է անցնում, մոտենում է տանձենու տակ պառկած մարդուն և իմանալով քաղցից ու հոգնածությունից նրա թուլանալու մասին՝ մի մաքուր հաց հանում և մի մասը տալիս նրան, որ նա ուժերն ամրապնդի։ Սա ճշմարտություն է, և այսպիսի հազարավոր դեպքեր են պատմվում, և մենք ինքներս էլ տեսել ենք նման բաներ։ Սակայն, չնայած սրան, Աստծո նախախնամության հանդեպ մեր հույսը շատ փոքր է լինում։ Եթե մեր ամանները, արկղերը, սնդուկներն ու շտեմարանները մինչև վերջ լցված չլինեն ամեն տեսակ բարիքով, մենք կհուսալքվենք։ Իսկ երբ մեր պարկը լիքն է, գրպանը՝ փողով լեփ-լեցուն, այդ ժամանակ մենք ապահով ենք։ Որքա՛ն կույր ենք։ Իրական ապավինությունն Աստծուն այն է, երբ մենք, լինելով մեծ նեղության, կարիքի ու աղքատության մեջ, չենք վհատվում, այլ համբերությամբ հաղթում ենք մեր բոլոր վշտերին։ Որովհետև որքան ավելի ենք վիշտ կրում, այնքան առավել ենք մեզ համար փառք ու պսակներ նախապատրաստում։ Հները մի արժանահիշատակ խոսք ունեին. «Եթե մենք անենք այնքան, որքան պարտավոր ենք, Աստված կանի այնքան, որքան փափագում ենք»։ Երանելի Հերոնիմոսը, այս մասին ուսուցանելով, ասում է. «Թող մարդը լինի այն, ինչ պիտի լինի, և իսկույն նրան ամեն ինչ կուղարկի Նա, Ով ստեղծել է ամեն ինչ»։ Իրավացիորեն է բացականչում երանելի Օգոստինոսը. «Աստվա՛ծ իմ, Դու յուրաքանչյուր մարդու մասին այնքան հոգատարություն ունես, որ թվում է՝ հենց միայն նրա մասին ես հոգում. և ինչպես յուրաքանչյուրի, այդպես էլ բոլորի մասին ես խնամք տանում»։ Սբ Գրիգորն էլ է ասում. «Աստված յուրաքանչյուրի մասին հոգում է, ինչպես բոլորի, և բոլորի մասին մտածում այնպես, ինչպես միայն մեկի»։ Այդպես էլ, ընթերցող, քո մասին է Աստված հոգում ու նախախնամում այնպես, որ կարծես ուրիշ ոչ մի հոգս չունի՝ դրանից բացի։ Ժողովրդի բազմաքանակությունը, որի մասին հոգում է Աստված, չի շփոթեցնում Նրա նախախնամությանը, բեռ չի դառնում Նրա վրա. Նրա համար մեկի մասին խնամք տանելը նույնն է, ինչ անթիվ քանակությամբ մարդկանց։ Ինչպես հնում Աստված հոգում ու նախախնամում էր Նոյի և նրա ընտանիքի յոթ անդամների կամ դրախտում միայն Ադամի համար, այդպես էլ այժմ հավասարապես հոգում է բոլորի մասին։

Աշխարհում ամեն ինչ, նույնիսկ այն, ինչ արտաքուստ չար է թվում, մեղքից բացի, կատարվում է Աստծո կամքով։ Աստվածաբանները սա բացատրում են հետևյալ կերպ։ Չարի սկիզբը մեղքն է։ Ամեն մեղք ունի՝ 1) պատճառ, որն այն առաջ է բերում, և՝ 2) անխուսափելի հետևանք, որը պատժի միջոցով խրատելն է։ Մեղքի պատճառը հպարտ մեղավորի ստությունը կամ ինքնակամությունն է, իսկ պատիժներն ընդհանրապես՝ թե՛ ուղղիչը, թե՛ մահապատիժը, լինելով իրենց պատճառի դառը հետևանքը, կատարվում են Աստծո կամքով, որը ոչ թե մեղքի պատճառն է, այլ խրատի՝ կամ մեղքի ոչնչացման։ Հետևաբար, եթե մենք մեղքի հասկացությունից վերացնենք ստությունն ու ինքնակամությունը, չի լինի նրա և ոչ մի դառը կամ չար հետևանք, որը տեղի ունենար Աստծո կամքով կամ Նրան անհրաժեշտ լիներ։ Ինչպես առանձին անհատի դժբախտությունները, որ մեղքի հետևանք են, այդպես էլ աշխարհինը, որոնք սովորաբար կոչվում են բնական աղետներ, օրինակ՝ սովը, երաշտը, համաճարակները և այլն, որոնք հաճախ անմիջական կապ չունեն որևէ անհատի մեղքի հետ, լինում են Աստծո կամքով։ Ուստի բոլոր աղետներն ու մարդկային վշտերը դրականորեն պատահում են Աստծո կամքով՝ Նրա նախախնամության արդար նպատակների իրագործման համար։ Միայն մեղքն է, որ գարշելի է Աստծո համար (ինչպես որ չարը գարշելի է բարու համար, կամ սուտը՝ ճշմարտության), սակայն Աստծուց թույլ է տրվում մարդու անձնական կամքը կամ նրա ազատությունը չոտնահարելու նպատակով։

Շատերը, իրենց ծայրագույն տգիտության պատճառով, խաբվում են, երբ կարծում են, թե Աստծո կամքով լինում է միայն բնական պատճառներից բխող չարիքը, այսինքն՝ ջրհեղեղները, երկրաշարժերը, անբերրիությունը, մթնոլորտային անբարենպաստ երևույթները, համաճարակային հիվանդությունները, հանկարծամահությունը և այլն, քանի որ մեծավ մասամբ այսպիսի դժբախտություններն անմիջական կապ չունեն մեղքերի հետ։ Իսկ մարդկային անօրեն մտադրությունից ու կեղծիքից ծնվող չար գործերը, ինչպես՝ հայհոյիչ խոսքեր, ծաղրուծանակ, ստեր, զեղծարարություններ, հափշտակումներ, վիրավորանքներ, գողություններ, թալան, սպանություններ և այլն, տեղի են ունենում, վերոնշյալ մարդկանց կարծիքով, Աստծո կամքից ու նախախնամությունից անկախ և բխում են միայն մարդկային չարությունից ու մարդկային այլասերված կամքից, որն ինքն է ամեն չարիք պատճառում ու հասցնում իր մերձավորներին։ Ուստիև ոչ միայն վաղուց անցած, այլև ներկա ժամանակներում հաճախ կարելի է լսել այսպիսի բողոքներ. «Սննդի և կեցությանն անհրաժեշտ միջոցների նվազումը ոչ թե Աստծուց է, այլ կաշառակերների պատճառով»։ Այսպիսի բողոքները հատուկ են մարդկանց, ովքեր Աստծուն չեն ճանաչում. դրանք վայել չեն քրիստոնյային։ 

Ինչի մասին այստեղ խոսեցինք, օրինակով պարզաբանենք: Մեկը, նպատակ դնելով իր մերձավորին ամբողջ ունեցվածքից զրկել և կամենալով իր մտադրությունը ծածուկ իրագործել, բոլորից աննկատ մտնում է նրա տուն, շենքի տակ այրվող վառելիք դնում և այդպես աննկատ էլ տնից հեռանում: Շուտով հրդեհ է սկսվում. բոցը տարածվում է, քամին կրակը գցում է նաև ուրիշ շենքերի վրա, մարդիկ ամեն կողմից վազում են կրակը հանգցնելու և կից տները հրդեհից պաշտպանելու: Հրկիզողը նույնպես ուրիշների հետ վազում է՝ իբր հանգցնելու հրդեհը, սակայն նա ուրիշ մտադրություն ունի: Հրդեհի հարուցած խառնաշփոթից օգտվելով՝ այրվող տնից նա հանում է իրեր՝ իբր դրանք կրակից փրկելու համար, իսկ իրականում հափշտակում է դրանք և թաքցնում: Թեև հրկիզողի այս բոլոր գործողություններն են տանտիրոջ կրած սնանկացման և ամբողջ ունեցվածքից զրկվելու ուղղակի պատճառը, սակայն, դիտարկվելով բացառապես իրենք իրենց մեջ, այսինքն՝ առանց հրկիզողի չար մտադրության հետ առնչության, ոչնչով չեն տարբերվում այսպես կոչված բնական աղետներից: Դրանք Աստծուց են. ինչպես որ Աստծո թույլտվությամբ է ամպրոպը սպանում մարդուն, կայծակն այրում տունը կամ աճող ծառը, մրրիկը տանում հավաքված հարդը, այդպես էլ հրկիզողն առանց Աստծո թողտվության ոչ կարող է տունը մտնել, ոչ նրանից դուրս գալ, ոչ կրակ գցել: Եվ այս գործողություններն էլ ըստինքյան ոչ չար են, ոչ բարի, որովհետև կարող են ծառայել թե՛ չարին, թե՛ բարուն: Սակայն չար է կամքը, խարդախ մտադրությունը, որոնցով ղեկավարվել է հրկիզողը, և որոնց պատճառն արդեն ոչ թե Աստված է, այլ հրկիզողի ազատ կամքը: Դա նրա՛ մեղքն է, թեև Աստված նրան թույլ է տվել գործով կատարել իր չար մտադրությունը, որովհետև Աստված կարող էր և խափանել դրա կատարումը, եթե դա Իրեն անհրաժեշտ լիներ: Սակայն Տերը չի խափանել չար մտադրության իրագործումը, այլ թույլ է տվել, որ դա կատարվի, ըստ Իր արդար դատաստանի: Այսպիսի թողտվության պատճառների մասին կխոսվի հետո:

Եթե մեր բարոյական անկման (որն էլ հենց միակ իրական չարիքն է) սկիզբն Աստված չէ և չի էլ կարող լինել. «Մաքուր է Քո աչքը չարիքներ տեսնելուց» (Ամբ. Ա 13), և՝ «Սիրեցիր արդարությունն ու ատեցիր անօրինությունը» (Սաղմ. ԽԴ 8), ապա լիովին ճշմարիտ է, որ բոլոր աղետները, որ առաջ են գալիս երկրորդական պատճառներից՝ ըմբռնելի կամ անըմբռնելի, ինչ կերպ էլ որ պատահեն, տեղի են ունենում Աստծո կամքով և ուղարկվում Նրա հզոր աջով՝ ըստ Նրա հայեցողության ու նախախնամության: Սիրելի՛, Աստվա՛ծ պարզեց Իր ձեռքը քեզ հարվածելու համար, Աստվա՛ծ շարժեց քեզ վիրավորողի կամ զրպարտողի լեզուն՝ քեզ նախատելու կամ զրպարտելու, Աստվա՛ծ զորացրեց անիրավին՝ քեզ տապալելու: Աստված Ինքն է Եսայի մարգարեի բերանով հաստատում սա՝ ասելով. «Ես եմ Տերը, և չկա ուրիշը.... Ես եմ հաստատել լույսն ու ստեղծել խավարը, Ես եմ խաղաղություն անում և չարը հաստատում: Ե՛ս՝ Տե՛րս եմ անում այս ամենը» (Ես. ԽԵ 5, 7): Ավելի հստակորեն հաստատում է սա Ամովս մարգարեն. «Կա՞ մի չարիք քաղաքում, և Տե՛րը չի արել դա» (Ամովս Գ 6). ասես ասում է՝ չկա մի աղետ, որը չի լինում Աստծո կամքով, որը թույլ է տալիս չար մտադրությունը, իսկ դրա իրագործման համար ցույց տալիս միջոցն ու տալիս կարողություն:

Այդպես Աստված, կամենալով պատժել Դավիթ արքային Ուրիայի կնոջ հետ շնանալու և Ուրիային սպանելու համար, նկատի ունենալով Դավթի կնոջ հետ Դավթի սեփական որդու շնության մեղքը, ասում է արքային Նաթան մարգարեի բերանով. «Ահա Ես քեզ վրա չարիք կբերեմ քո տնից. քո աչքի առաջ կվերցնեմ քո կանանց և կտամ քո ընկերոջը (այսինքն՝ Աբիսողոմ որդուն), և կքնի քո կանանց հետ այս արեգակի առաջ: Դու դա (այսինքն՝ շնությունն ու սպանությունը) արեցիր ծածուկ, իսկ Ես դա (այսինքն՝ Աբիսողոմի պղծագործությունը) կանեմ ամբողջ Իսրայելի և այս արեգակի առաջ» (Բ Թագ. ԺԲ 11-12): Շատ լավ է արտահայտել այս միտքը երանելի Օգոստինոսը՝ ասելով. «Այս կերպ՝ չար մարդկանց միջոցով Աստված խրատում է բարի մարդկանց»:

Ոչ հազվադեպ Աստծո արդարությունը նաև գործածում է անիրավ թագավորներին և չար իշխաններին որպես գործիքներ, որպեսզի արդարներին սովորեցնի համբերություն և անիրավներին պատժի նրանց անօրինությունների և հանցանքների համար: Ահա օրինակներ. Աստված Եսայի մարգարեի միջոցով սպառնում է, որ Իսրայելի բարոյազրկված ժողովրդին կկործանի և ասորեստանցիների միջոցով կամայացնի Պաղեստինը: «Վա՛յ ասորեստանցիներին. (իսրայելացիների հանդեպ) Իմ բարկության ու սրտմտության գավազանը նրանց ձեռքում է: Որովհետև բարկությունս կարձակեմ անօրեն ազգի վրա և կհրամայեմ, որ Իմ ժողովրդին թալանեն ու գերեվարեն, քաղաքներն ավերեն և փոշի դարձնեն: Սակայն ասորեստանցին այսպես չմտածեց և իր ներսում այսպես չհամարեց, այլ մտադրվեց ոչնչացնել ոչ սակավ ազգերի» (Ես. Ժ 5-7): Այստեղ Աստված հստակ ցույց է տալիս, որ ոչ թե ասորեստանցիների թագավորի, այլ Ի՛ր սուրբ կամքն է կատարվում ասորեստանցիների միջոցով: Նա նրանց կոչում է իսրայելացիների անօրինությունների հանդեպ Իր բարկության գործիքն ու Իր սրտմտության գավազանը և հետևաբար Իրեն է վերագրում նրանց պատիժը: «Ես եմ նրանց ուղարկել,- ասես ասում է,- նրանց ունեցվածքն ավար առնելու և Ինձ անհնազանդներին ու իրենց մտքում հպարտացողներին խոնարհեցնելու համար. նրանք մերժել են միակ Աստծո հանդեպ հավատը և անմիտ ու դաժան ծեսերով ու զոհերով փարվել հեթանոսական կուռքերին: Իսկ Ասորեստանի արքան, Իմ կամքն իրագործելով, ուրիշ կերպ է մտածել. կարծելու է, թե իր սեփական կամքով է դա անում, և չի խրատվելու, այլ ձգտելու է սպանությունների և ժողովուրդների վերջնական բնաջնջման, սակայն ծառայելու է Իմ կամքին: Երբ ասորեստանցիների պատերազմով պատժեմ Իմ ժողովրդին, խրատեմ նրան, այն ժամանակ վա՛յ այդ գավազանին, վա՛յ ասորեստանցիներին. նրանց բոլորին՝ իբրև անպիտան գործիք, կգցեմ կրակը՝ այրելու»: 

Հռոմի կայսր Տիտոսը, Երուսաղեմը գրավելիս, անձամբ շրջելով նրա պատերի մոտով և տեսնելով մեռած մարդկանցով լի փոսերն ու այլանդակված ու հոշոտված մարմիններից հոսող արյունը, ծանր հոգոց հանելով և աչքերն ու ձեռքերը դեպի երկինք պարզելով, ասում է. «Ողորմա՛ծ Աստված, սա իմ ձեռքի գործը չէ»: 

Մեկը կարող է հարցնել մեզ. «Եթե ճիշտ է, որ բոլոր դժբախտությունները մեզ հասնում են Աստծո կամքով, ապա անտեղի՞ ենք հակառակում Նրա սուրբ կամքին, հիվանդության պարագայում իզո՞ւր ենք դեղեր գործածում, ի՞նչ կարիք կա զորքեր հանելու հարձակվող թշնամու վրա, և ինչո՞ւ կամավորապես չհանձնենք նրան մեր բերդերի բանալիներն ու հոժարակամորեն թույլ չտանք նրան մտնել մեր հայրենիք՝ մեզ կործանելու: Ինչո՞ւ չենք նմանվում երանելի հայրապետ Լուպոսին, ով Աթիլային դիմավորեց հետևյալ խոսքով. «Ողջո՛ւյն քեզ, Աթիլա՛, մտրա՛կ Աստծո»»: 

Պատասխանում եմ հարցնողներին: Որ ավերիչ պատերազմներն ու այլ դժբախտություններ տեղի են ունենում ո՛չ առանց Աստծո կամքի, դա պարզ բան է, ինչպես արդեն ցույց ենք տվել, սակայն այստեղից չի հետևում, որ ոչ պետք է դիմակայել թշնամիներին, ոչ մեր հիվանդությունները բուժել՝ սա Աստծո կամքին հակառակություն համարելով: Բացատրենք հիվանդության օրինակով: Ինչ ուղղակի պատճառից էլ սկսվի այն, չկա կասկած (ինչպես վերևում նշվել է արդեն), որ Աստված է այդպես կամեցել: Սակայն հիվանդը չգիտի Աստծո մտադրությունն իր հիվանդության շարունակության ընթացքի մասին, ուստիև հիվանդին չի արգելվում դիմել զանազան միջոցների՝ հիվանդությունից ազատվելու համար: Եվ երբ նա բազմաթիվ բուժամիջոցների դիմելուց հետո չառողջանա, ապա կարող է վստահ լինել, որ Աստծո կամքն է դա, որ նա շարունակական ու ծանր հիվանդություն տանի: Հիվանդությունից տառապո՛ղ եղբայր, խոնարհաբար մտածիր, որ Աստված կամենում է դեռևս պահել քեզ հիվանդ վիճակում: Սակայն քանի որ դու հաստատ չգիտես, որ Աստված մտադիր է, որ դու տառապես մինչև մահ, ապա մեղք չես գործի, եթե դիմես բժշկության միջոցների՝ հիվանդությունից ազատվելու կամ գոնե այն թեթևացնելու համար: Բժշկական միջոցների դիմելու անմեղությունն ապացուցվում է նաև նրանով, որ եթե Աստված հարմար չի գտնում քեզ առողջություն պարգևել, ապա Նա կարող է ցանկացած միջոց զրկել բժշկական զորությունից: Այսպես էլ պետք է մտածել թշնամիների և պատերազմների մասին: Աստված բազմաթիվ անգամ թույլ տվեց թշնամիներին ստրկացնել իսրայելացիներին, որպեսզի այդ ժողովուրդն անօրեն կյանքով չապրեր ու իր Աստծուն չմոռանար, և իսրայելացիները, քանի դեռ չէին հասկանում, որ այդ ամենում Աստծո կամքը կար, դիմադրում էին իրենց թշնամիներին: Սակայն նրանք այլ կերպ վարվեցին, երբ Երեմիա մարգարեն նրանց հայտնեց Աստծո կամքը, որ հանձնվեն Նաբուքոդոնոսոր թագավորին: Այդպես նաև եթե սկսված հրդեհը, չնայած մարդկանց ու հրշեջների խմբի բոլոր ջանքերին, հնարավոր չեղավ հանգցնել, ապա պարզ է, որ Աստծո դատաստանը որոշել էր, որ տունը ոչ միայն կրակի մատնվի, այլև լիովին այրվի՝ Աստծո բարեկամների համբերությունը փորձելու և թշնամիներին պատժելու համար: Այսպես է պետք մտածել նաև մեր կյանքի մյուս բոլոր իրադարձությունների պարագայում:

«Նայե՛ք, սիրելի՛ եղբայրներ,- սովորեցնում է Օգոստինոսը,- երբեք մի՛ ասեք՝ սատանան սա արեց ինձ (նենգ թշնամին այս դժբախտությունն ինձ հասցրեց), այլ ինչ որ պատահում է քեզ, թե՛ բարի, թե՛ չար, վերագրիր քո Աստծուն՝ գիտենալով, որ սատանան ոչինչ չի կարող անել քեզ, եթե Բարձրյալ Աստված, Ով ունի իշխանություն կյանքի և մահվան վրա, թույլ չտա նրան ինչ-որ բան քեզ անել՝ քեզ պատժելու կամ խրատելու համար: Աստված պատիժները թույլ է տալիս անօրենների համար, ովքեր գիտակցորեն են իրենց խղճի դեմ գործում, բացահայտորեն մերժում ճշմարտությունը և այլն, իսկ խրատը թույլ է տալիս մեղանչող որդիների համար. «Ծեծում է ամեն որդու, որին ընդունում է»: Իրո՞ք այդպես է, ամե՞ն որդու... Իսկ որտե՞ղ էիր կամենում թաքնվել, որ չպատժվես: Անկասկա՛ծ ծեծում է ամենքին, ոչ ոք պատժից ազատված չէ: Թող քեզ հայտնի լինի, որ Ինքն իսկ՝ Աստծո միածին Որդին, Ով ոչ մի մեղք չէր գործել, զերծ չմնաց պատժից»: Հիանալի է այս խրատը, այն իսկապես վայել է Օգոստինոսին: 

Հիշենք Հովսեփ Գեղեցկին՝ Եգիպտոսի թագավորից հետո առաջին պաշտոնյային: Ինչպիսի՛ դժբախտությունների ու չար արկածների միջով անցավ նա, մինչև հասավ բարձրագույն պատվի ու իշխանության: Նրան պատահած դժբախտությունների սկիզբը եղավ եղբայրական նախանձը. սա էր պատճառը նրա հանդեպ ընտանիքի անդամների հակակրանքի, որն այն աստիճան մեծացավ ու զորացավ, որ Հովսեփին ծախեցին իսմայելացիներին, և նա տարվեց Եգիպտոս: Այստեղ էլ նրան ավելի լավ բան չէր սպասում. նրա հանդեպ նրա տիրուհու սերն ավելի վնասակար ու կործանարար դուրս եկավ, քան եղբայրական ատելությունը: Երբ այդ գեղեցիկ պատանին, որ սիրում էր բարոյական մաքրությունն ու ողջախոհությունը, տեղի չտվեց իր տիրուհու հրապուրիչ առաջարկություններին՝ իր հետ անմաքուր կապի մեջ մտնելու, զրպարտվեց նրա կողմից նրա ամուսնու առաջ և առանց մեղք գործած լինելու՝ գցվեց բանտը, ուր անցկացրեց երեք տարի: Իսկապես, նա անմիջապես Եգիպտոս մուտք գործելիս չէ, որ պատվով բազմեց հանդիսավոր կառքի մեջ, այլ մեծ վշտերի ու դժբախտությունների փշոտ աստիճաններով բարձրացավ նրա վրա: Իսկ այս ամենը տեղի ունեցավ Աստծո անհասանելի նախախնամությամբ. սրանում մեզ վստահեցնում է ինքը Հովսեփը, որ հետագայում ասում է իր եղբայրներին. «Դուք չէ, որ ուղարկեցիք ինձ այստեղ (Եգիպտոս), այլ Աստված» (Ծն. ԽԵ 8): «Մի՛ վախեցեք (Աստծո կամքին հնարավոր չէ հակառակել). ահա դուք իմ մասին չարը խորհեցիք, սակայն Աստված դա բարու վերածեց, որպեսզի անի այն, ինչ եղավ այսօր. այն, որ կերակրեցի մեծաթիվ ժողովրդի» (Ծն. Ծ 19-20): Այս մասին սբ Ոսկեբերանն այսպես է դատում. «Բավական չէ այս մասին միայն լսել, այլ պետք է նաև ինքներս այսպես վարվենք: Ուրեմն՝ հանգստացնենք ու մխիթարենք նրանց, ովքեր մեզ չարիք են հասցրել՝ չմեղադրելով նրանց, այլ ամեն ինչ տանելով համբերությամբ ու մեծահոգաբար: Որովհետև խնամարկող իմաստուն Աստված Իր բարեկամներին պատահած դժբախտությունները վերածում է ուրախալի իրադարձությունների: Հաճախ մեզ հասցված վիրավորանքը մեզ մեծ բարեբախտություն է բերում. շատերն են ընկել և իրենց այդ անկմամբ բարձրացել իրենց համար ավելի լավ բանի: Աստծո նախախնամությունը, իր նախատեսած նպատակների իրագործման համար, գործածում է ոչ միայն բարի արարքները, այլև մեղքով անկումները: Իմացա՞ր Հովսեփին պատահածները. վերացրու նրա եղբայրների չարությունը, հեռացրու նախանձը, ոչնչացրու նրանց չար խորհրդակցությունը, որ կատարեցին նրան սպանելու համար, և դու կվերացնես այն ամենը, որ նպաստեց ամբողջ Եգիպտոսի պահպանմանը... Կամենո՞ւմ ես հասկանալ Քրիստոսի կողմից ամբողջ մարդկային ցեղի փրկության անհասանելի գաղտնիքը: Վերացրու Հուդա Իսկարիովտացու սրտից արծաթսիրությունը, Քրիստոս Փրկչի հանդեպ հրեաների նախանձը, և դրանով դու վերացրած կլինես ամբողջ աշխարհի փրկությունը, Քրիստոսի արյունն ու մահը: Ոչնչացրու դևերին, և իսկույն խիստ կպակասեն բարեպաշտության սխրանքները, հաղթանակները և դրանց դիմաց վարձատրությունը: Բնաջնջիր չարչարողներին. այլևս որտեղի՞ց կլինեն նահատակներ: Այսպիսին են Աստծո նախախնամության օրենքները՝ բարուն հասնելու ոչ միայն առաքինի, այլև չար մարդկանց միջոցով և նույնիսկ դևերի: Եղբայրների կողմից Հովսեփի վաճառքն իրականում Աստծո կողմից էր պատրաստված, սակայն դրա կատարումը՝ եղբայրների չարությամբ ծածկված, նրանց չար կամքի գործն էր»:

Երբ Դավիթ թագավորը փախչում էր իր դեմ ապստամբած իր անհնազանդ որդի Աբիսողոմի երեսից, Սավուղի ցեղից մի մարդ՝ Սեմեի անունով, Դավթից առաջ վազեց և սկսեց նրան դաժանագույն բառերով անարգել. «Հեռացի՛ր, հեռացի՛ր, մարդասպա՛ն, անօրե՛ն: Տերը քեզ վրա է բերել Սավուղի տան ամբողջ արյունը, որովհետև նրա փոխարեն դու թագավորեցիր։ Տերը թագավորությունը տվել է քո որդի Աբիսողոմին, և դու դժբախտության մեջ ես, որովհետև դու արյունարբու մարդ ես» (Բ Թագ. ԺԶ 5-8): Ահա՛ մարդկային չարության ապշեցուցիչ օրինակ: Դավթին այսպես անարգելը տեսնելով՝ զորահրամանատար Հովաբի եղբայր Աբեսսան ասաց. «Ինչո՞ւ է այս սատկած շունն անիծում իմ տեր արքային: Գնամ, նրա գլուխը կտրեմ»: Բայց թագավորը, իր այսպիսի անարգման մեջ տեսնելով Աստծո թույլտվությունը, պաշտպանեց իրեն հետապնդողին՝ ասելով իր ուղեկիցներին. «Թողե՛ք նրան, թո՛ղ անիծի այդպես, քանզի Տերն է նրան ասել, որ անիծի Դավթին: Եվ ո՞վ կարող է ասել՝ ինչո՞ւ այդպես արեցիր»: Սեմեին մեծ հանցանք գործեց՝ Դավթին անիծելով, որովհետև, թեև Աստված նրան գործածեց իբրև գործիք՝ թագավորին անարգելու համար, սակայն Սեմեիի չար կամքի պատճառը չէր: Նա պարզապես իմաստուն կերպով գործածեց այն՝ Դավթին պատժելու համար: 

Մեզանից յուրաքանչյուրը Դավթի պես պետք է նայի չար մարդկանցից իրեն հասցվող հարվածներին ու թշնամությանը. այդ մարդկանց կամքը ամենողորմ Աստված գործածում է կամ անհնազանդներին խրատելու, կամ մեղավորներին պատժելու համար:

Աբբա Դորոթեոսը պատմում է, որ աստվածահաճո կյանքով ապրող մի ծեր մի քանի օրվա ընթացքում չէր կարողանում կերակուր ընդունել հիվանդ ստամոքսի պատճառով: Նրան սպասավորողը, կամենալով ծերին կերակուր տալ, մտածում է նրա համար պատրաստել ավելի հաճելի ու սննդարար կերակուր: Կերակուրը պատրաստելու համար՝ իրար նման երկու ամաններից նա սխալմամբ վերցնում է այն մեկը, որում պահվում էր փչացած հին ձեթ: Այսպիսով՝ չնայած ծերին հաճույք պատճառելու իր բարի ցանկությանը՝ նա, նրա կերակրի մեջ մեղրի փոխարեն փչացած ձեթ առատորեն լցնելով, նրա համար այնպիսի կերակուր է պատրաստում, որը նույնիսկ քաղցած շունը չէր ուտի: Հիվանդը հենց փորձում է իրեն մատուցված կերակուրը, իսկույն հասկանում է, որ այն պատրաստողը սխալ է թույլ տվել, սակայն լռում է և դժվարությամբ ուտում: Հետո, երբ ստամոքսն այլևս ի վիճակի չի լինում այն ընդունելու, գդալը դնում է առանց կերակրի անպիտանության մասին որևէ բան ասելու: Սակայն ծառայողը սկսում է նրան համոզել, որ ավելի շատ ուտի այդ սքանչելի կերակրից՝ ասելով. «Ես այն մեծ եռանդով ու սրտանց եմ պատրաստել, այն քո առողջությունը կամրապնդի»: Բարի ծերը ոչ միայն ոչ մի բարկացկոտ խոսք չի ասում ծառայողին, այլև նույնիսկ մտքում չի բարկանում և կերակրից հրաժարվում է՝ միայն ասելով, որ արդեն հագեցել է և այլևս չի կարող ուտել: Այդ ժամանակ ծառայողը, ինքն էլ կերակուրը բերանը տանելով, իսկույն ընկնում է ծերի ոտքերն ու դառնությամբ ասում. «Սպանեցի քեզ, ազնի՛վ հայր, ինչո՞ւ քո լռությամբ թաքցրիր իմ անդառնալի սխալը»: «Մի՛ խռովվիր, որդյա՛կ իմ, եթե Աստված հաճեր, որ ես քաղցր բան ուտեի, դու ինձ քաղցր բան կբերեիր»: Այստեղ աբբա Դորոթեոսը նշում է, որ ծերը ճիշտ է ասել, որ եթե Աստված կամենար, որ հիվանդ ծերը համեղ կերակուր ուտեր, ապա թույլ չէր տա, որ ծառայող եղբայրը սխալվեր, կամ էլ փչացած ձեթը կթարմացներ: Այսպես՝ այս ծերի պես է վարվում ամեն ոք, ով ամեն ինչում ճանաչում է Աստծո նախախնամությունը: Նա ոչ մեկի մեջ չի կամենում տեսնել չարամտություն, ոչ ոքի չի կասկածում, այլ իսկապես ընդունում է, որ իր հետ պատահող ամեն ինչ Աստծո նախախնամությամբ ու կամքով է լինում:

Կոստանդնուպոլսում հույն թագուհի Իրենեն մի անարգ ծառայի ձեռքով գահընկեց արվելուց հետո դիմում է Աստծուն հետևյալ խոսքով. «Շնորհակալ եմ Քեզ, Տե՛ր, որ Դու ինձ՝ անարժան որբիս, բարձրացրիր թագավորական գահին: Սակայն քանի որ Դու Ինքդ թույլ տվեցիր, որ ես դրանից զրկվեմ, համարում եմ դա իմ մեղքերի հետևանք: Թող Քո կամքը կատարվի ինձ համար: Թող ամեն չար ու բարի բանի մեջ Տիրոջ անունն օրհնյալ լինի»: Ճշմարիտ է այն, որ ոչ ոք մեզ վնասել չի կարող, եթե մենք ինքներս մեզ չվնասենք: Ուստի իրավացիորեն է Օգոստինոսն ասում. «Հավատա՛ Տեր Աստծուն առանց որևէ կասկածի և քեզ ամբողջապես Նրա՛ն հանձնիր, որքան կարողություն ունես, և այդժամ Նա քեզ չի մերժի, չի դադարի քեզ Իր մոտ բարձրացնելուց և ոչ մի չար բան թույլ չի տա քեզ համար, թեկուզ դու լինես աղքատ ու աննշան մեկը»: Այս խրատը յուրաքանչյուր ոք պիտի կատարելապես իմանա և ամուր մտապահի հետևյալը. առանց Աստծո կամքի կամ թույլտվության ոչ մի վատ բան չի կարող մեզ պատահել. ոչ սատանան, ոչ էլ որևէ մարդ չի կարող մեզ վնաս հասցնել, եթե Աստված թույլ չտա: Պետք է սրտանց հավատալ, որ թեև ամենածանր դժբախտություններն իսկ մեզ պատահում են Աստծո՝ որպես գերագույն Թագավորի, տնօրինությամբ, սակայն դրանք մեզ ուղարկվում են ողորմած Հորից մեր օգտի համար՝ մեզ խրատելու և ուղղության բերելու համար մեր կեղծիքների ու մեղքերի պատճառով: Հետևաբար, ոչ ոք չի կարող մեզ վնասել մեզանից բացի:

Քանի որ ոչ սատանան, ոչ էլ որևէ մարդ մի ուրիշ մարդու չի կարող ոչ մի վնաս հասցնել առանց Աստծո թույլտվության, տեսնենք, թե Աստված ինչն է թույլատրում, ինչ կերպ, ինչի համար և ինչ պատճառով:

Անհրաժեշտ է տարբերել թույլատրվող չարիքների երկու տեսակ: Առաջին տեսակը, որը կազմում են զանազան վշտերը, նեղությունները, հիվանդությունները, վիրավորանքները կամ անարգանքը (սնանկացումը, բանտարկությունը, արտաքսումը, աքսորը) և մահը՝ այս ամենը նեղ իմաստով չի էլ կարող չարիք կոչվել, այլ միայն դառը դեղ, որն ուղարկվում է Աստծուց մեր հոգու բժշկության համար: Չարիքի երկրորդ տեսակը, որ բուն իմաստով հենց չարիք է, մեր մեղքերն են՝ Աստծո պատվիրանների խախտումները: Չարիքի առաջին տեսակն Աստված թույլ է տալիս Իր ցանկությամբ՝ կամ որպես ամբարիշտների համար պատիժ, կամ Իր որդիներին և դուստրերին ուղղության բերելու միջոց: Երկրորդ տեսակի չարիքի, այսինքն՝ մեղքերի մասին չի կարելի ասել, որ Աստված կամենում է դրանց կատարումը. կարելի է ասել, որ միայն թույլ է տալիս: Այն ամենն, ինչ իսկապես կա աշխարհում, գոյություն ունի Տիրոջ ցանկությամբ ու խոսքով, և Նրա կամքով է, որ «ամեն ինչ գույություն ունի և ստեղծվել է, և առանց Նրա ոչինչ իրական գոյություն չի ստացել» (հմմտ. Հովհ. Ա 3):

Սակայն մեղքը իրական գույություն չէ, այլ միայն իրական գոյության ուրվականային հակադրությունը: Մեղքը գոյություն ունի Աստծուն չհնազանդվող Նրա ստեղծած բանական ու ազատ էակների անկատարության, ստի և կեղծավորության պատճառով: Ուստիև մեղքը սկիզբ է առել և այժմ էլ գործվում է Աստծո կամքին հակառակ. այն Նրանից չէ, սակայն գործվում է Նրա թույլտվությամբ: Մեղքը թույլատրելու պատճառը ժամանակավորապես ծածկված է Աստծո կատարյալ ու անսխալ աշխարհակառավարման կամ Նրա նախախնամության գաղտնիքի մեջ: Աստված կատարելապես գիտի ամբողջ ապագան և կարող է հեշտությամբ թույլ չտալ Իր համար ատելի մեղքը, սակայն այն թույլ է տալիս՝ կամենալով չարիքից բարիք ստեղծել, անարդարությունից՝ արդարություն՝ մարդկանց խրատելու և ուղղության բերելու համար, որպեսզի նրանք տեսնեն, թե մեղքն ինչ հետևանքներ է ծնում թե՛ մեղանչողի և թե՛ նրա մերձավորների ու հասարակության համար: Սրանում է Աստծո թույլտվության տարբերությունը մարդկային թույլտվությունից, որը չի կարող մարդկային միջոցներով սկզբից ևեթ կանխել ու կասեցնել չարիքը, որքան էլ որ թույլ տրվածի կատարումն անցանկալի լինի: Մինչդեռ Աստված ունի թե՛ չար մտադրությունը թույլ չտալու, դրա կատարումը կասեցնելու կարողություն, թե՛ այն կամքը, որը թույլ է տալիս այս կամ այն չարիքի կատարումը: Ուստի հարց է ծագում. ինչո՞ւ է Աստված հաճում թույլ տալ մեղքի կատարումը, կամ ո՞րն է այն դրդապատճառը, որով Աստված թույլ է տալիս, որ մարդիկ մեղանչեն:   

Աստծո անբավ բարությունը երբեք թույլ չէր տա, որ երկրի վրա անօրինություններ գործվեին, եթե դրանցից նա չարդյունավորեր մեծագույն բարիքներ և չարությամբ կատարվածը փրկությանը նպաստող չդարձներ: Աստված թույլ տվեց, որ անմեղ Հովսեփի հանդեպ նրա եղբայրների նախանձն աճեր, սակայն սա ի՞նչ բարի գործի համար արեց. ո՞չ արդյոք սովամահությունից փրկելու համար ոչ միայն նրա ծնողներին, եղբայրներին ու հարազատներին, այլև ամբողջ Եգիպտոսը: Աստված թույլ տվեց անօրեն Սավուղին ամեն կերպ վնասել հեզ ու անչար Դավթին, բայց ո՞չ արդյոք հենց Դավթի և հրեական ողջ թագավորության օգտի համար: Այո՛, և ո՛չ միայն նրանց օգտի համար, այլև մարդկային ամբողջ ցեղի՝ Դավթի սերնդից մեր Քրիստոս Փրկչի միջոցով: Աստված թույլ տվեց զրպարտված անմեղ Դանիել մարգարէին կատաղած առյուծների գուբը գցել, սակայն ի՞նչ նպատակով. նրան և նրա ընկերներին մեծության ու փառքի բարձրագույն աստիճանին հանելու համար: Սակայն ինչո՞ւ պատմեմ հինկտակարանյան բազմաթիվ փաստերի մասին, երբ Աստծո թույլտվությամբ նախանձոտ քահանայապետերը, փարիսեցիներն ու հրեական ծերակույտը, նախանձից դրդված, խաչելության մատնեցին Աստծո միածին Որդի Հիսուս Քրիստոսին, և այս թույլտվությունը դարձավ մարդկային ամբողջ ցեղի փրկությունը: Այսպիսով՝ ամեն թույլտվությունից ծնվում ու բացահայտվում են մեզ համար Աստծո փառքի, ինչպես նաև ամեն մարդու և մարդկային ամբողջ ցեղի հանդեպ Նրա բարերարությունների մեծ հարստությունները: Բացահայտվում են մեզ համար Աստծո բարությունն ու ողորմածությունը, առատաձեռնությունը, ամենազորությունն ու մեծությունը, կանխագիտությունն ու նախախնամությունը: Սրանով Նրա բարձրագույն իմաստությունն ու արդարությունը մեզ անհայտ ճանապարհներով լուսավորում են մեզ, ինչով շատուշատ զգոն մարդկանց մղում են առաքինությունն աճեցնելու և դժվարին, բայց փառավոր սխրանքները շատացնելու:

Որքա՛ն զարմանալի և փառավոր կերպով է դրսևորվում աստվածային նախախնամությունն իր ամենօրյա թույլտվություններում: Դժվար չէ բարուց բարին ստեղծել, սակայն մեծ զարմանքի արժանի գործ է չարը բարիք դարձնելը: Կա մի առած. «Հանդարտ ծովում ամեն ոք էլ կարող է նավավար լինել»: Մեծ չէ այն իմաստությունը, որով նավաստիները գիտեն իրենց գործը, երբ քամին համընթաց է, նավը՝ ամուր, ծովն ալեկոծ չէ, նավահանգիստը երևում է, և նավն ուղղում են դեպի այն: Սակայն ուրիշ է, երբ ծովում մրրիկ է, նավը՝ վնասված, ալիքներն աղմուկով լցվում են տախտակամածն ու նավի ներսը, կամ երբ մութ գիշեր է, ոչինչ չի երևում, ծովահենները շրջապատել են նավը, որի անձնակազմը սակավամարդ է և վատ զինված, և չնայած այս ամենին՝ նավապետն այնքան հմտորեն է ղեկավարում, որ առանց որևէ վնաս կրելու խուսափում է վտանգից. ահա սա՛ է զարմանալի գործ. նավապետը գործով ապացուցում է իր իմաստությունն ու նավավարության մեջ իր փորձվածությունը: Նույնպիսի բան նկատում ենք նաև Աստծո աշխարհակառավարման մեջ. այն, ինչ Աստծո կամքով թույլատրվում է և մեզ թվում իբրև դեպի բարին չտանող բան, Աստված հասցնում է լավագույն ավարտին ըստ Իր անպատմելի իմաստության ու արդարության: Անօրեն գործերի և վշտալի պատահարների թույլտվությամբ Աստված երբեմն անօրեններին դարձնում է Իր ազնվագույն բարեկամները: Ըստ Աստծո նախախնամության, որն ամեն ինչ ուղղում է դեպի լավագույն ավարտը՝ մեկի հանդեպ չարանենգ մտադրությունները հաճախ արդյունքում նրան օգուտ ու պատիվ են բերում, իսկ նրա հանդեպ եղած հարձակումներն ու վիրավորանքները՝ հաճախ բազմապատկում նրա ուժերը: Ամբարիշտների մեծագույն անօրինությունները շատերին հաստատում են բարեպաշտության ու առաքինության մեջ և նախապաշտպանում կործանումից: Շատ մարդիկ, թվում է, արդեն կատարելապես ընկղմված են կործանման խորխորատում, սակայն իրականում պարզվում է, որ հենց դրանով են նրանք փրկվելու:

Շղթաներն ու զնդանը Հովսեփի համար ծառայեցին պատիվների և բարձրագույն փառքի համար, նրա հանդեպ եղբայրների նախանձը նրան ավելի օգուտ տվեց, քան ամբողջ աշխարհի հաճությունը: Սավուղի չարությունը Դավթին թագավորական պսակ պարգևեց, առյուծների գուբը Դանիելին դրեց այնպիսի պատվի ու փառքի մեջ, որոնց նույնիսկ երկրավոր թագավորները չէին հասել: Քրիստոսը խաչից մտավ դրախտ՝ զղջացած ավազակի հետ, իսկ Ձիթենյաց լեռից բարձրացավ երկինք և նստեց Հայր Աստծո աջ կողմում:

Աստծո թույլտվություններում թե՛ բարի, թե՛ չար կամքը ծառայում է Աստծուն և ինչ մտադրությամբ էլ որ գործի, միևնույն է, վերջիվերջո ամեն ինչ կատարվում է լավագույն նպատակների հասնելու համար:

Իսկապես, բոլոր սրբերը, ինչ էլ որ նրանց պատահում էր կյանքում՝ հաճելի թե տհաճ, այն վերագրում էին Աստծո կամքին ու գործողությանը, որովհետև ուշադրություն չէին դարձնում ուրիշների մեղքերին, այլ մարդկային բոլոր արարքները դիտում էին որպես Աստծո պարգև կամ թույլտվություն իրենց մեղքերի պատճառով: Սրբերն այսպես էին մտածում. ամենաբարի Աստված երբեք ոչ մի չար բան թույլ չէր տա, եթե չիմանար, որ դրանից Ինքը բազմաթիվ ու մեծ բարերարություններ է առաջ բերելու:

Այսպիսի միտք է արտահայտում նաև Օգոստինոսը. «Աստված ավելի լավ է համարել չարը բարու վերածել, քան ընդհանրապես չարը թույլ չտալ, որովհետև լինելով ամենաբարի՝ Նա ոչ մի կերպ թույլ չէր տա չար բան Իր գործերում, եթե այնքան ամենակարող ու բարի չլիներ, որ չկարողանար չարից բարին ստեղծել»: Եվ դարձյալ՝ իրավացիորեն է ասում Թեոփիլոս վարդապետը. «Անհասանելի կերպով Աստված միջամտում է մեր մոլորություններին և մեր մեղքերին՝ ոչ թե դրանք գովելու կամ դրանց հետ համագործակցելու համար, այլ դրանցից զզվելով, դրանք ատելով և ուղղելով: Աստված չարից շատ բարի բաներ է ստեղծում, ինչպես եթե Նա կրակը ջուր դարձներ»: Այստեղ պետք է հիշել նաև Թեոփիլոսի մի ուրիշ խրատ. «Բոլոր նրանք, որ որևէ կերպ վիրավորում են մեզ, ունեն իրենց մեջ ասես երկու անձ, որոնցից մեկը գործում է գիտակցաբար, իսկ մյուսը՝ անգիտակցաբար: Նախ նա ցանկանում է, մեր հանդեպ իր չար տրամադրվածության համաձայն, թշնամաբար գործել մեր դեմ, որպեսզի վիրավորի մեր անձը, մեզ զրկի ունեցվածքից և այլն, թեև իր այս մտադրության մեջ միշտ չէ, որ հաջողում է: Իսկ եթե Աստծո թույլտվությամբ հաջողում է, անգիտակցաբար դառնում է երկրորդ անձը, որն իբրև գործիք բանեցվում է մեր վարքը պատժող կամ ուղղության բերող Աստծո կողմից և այսպիսով անգիտակցաբար ծառայում Աստծուն»: 

Աստծո այսպիսի անգիտակից ծառաներից պատմության մեջ հայտնի են Նաբուքոդոնոսորը, Աթիլան՝ հոների առաջնորդը, Տոտիլան՝ արևելյան գոթերի թագավորը, Թամեռլանը և Աստծո ուրիշ մտրակներ, ինչպես Վեսպասիանոսն ու նրա որդի Տիտոսը, ովքեր փառքի և Հռոմեական կայսրության ընդարձակման համար ջանում էին վերացնել հրեաներին, սակայն խաբվեցին սրանում:

Թո՛ւյլ տուր հարցնել քեզ, սիրելի՛ քրիստոնյա եղբայր, որ շատ հաճախ ես երկինքն ու երկիրը լցնում քո վշտալի բողոքներով: Ասա՛ ինձ. ի՞նչն է քեզ այդքան վշտացնում՝ վիրավորանք հասցնողի կա՞մքը, մտադրությո՞ւնը, թե՞ իր մտադրությունն իրագործելու նրա իշխանությունը, հնարավորությունը, իսկ գուցե երկո՞ւսն էլ: Պատասխանում ես. «Ինձ վիրավորանք են հասցնում թե՛ մեկը, թե՛ մյուսը»: Սրան ի պատասխան՝ կասեմ քեզ, որ ո՛չ չար կամքը, ո՛չ այն իրագործելու իշխանությունը չեն կարող քեզ վիրավորանք հասցնել. չար մտադրությունը (կամ կամքը) առանց իշխանության ոչինչ է և քեզ ոչ մի վիրավորանք չի հասցնում, իսկ մտադրությունն իրագործելը կախված է թույլտվությունից, այսինքն՝ Աստծո կամքից, որն արդար ու սուրբ է: Դու գիտես, որ ամեն իշխանություն Աստծուց է. ուրեմն ինչո՞ւ ես տրտմում ու տրտնջում վիրավորանք հասցնողից, որ նա քեզ արել է ոչ այլ ինչ, քան միայն ինչ որ թույլատրվել է նրան Աստծուց: Այլապես՝ առանց Աստծո թույլտվության, նա չէր կարողանա քեզ վիրավորանք հասցնել: Կասես. «Իմ հակառակորդն ինձ մեծ վիրավորանք հասցրեց»: Ասա՛, ինչպիսի՞. որովհետև քո մեղքերի պատճառով Աստված է, որ քեզ պատժում է կամ սովորեցնում համբերել, կամ էլ մեծացնում քո վարձատրությունը անմեղորեն անարգվելուդ համար: Եվ դու սա քեզ համար վիրավորա՞նք ես համարում: «Այդ նենգ մարդուն,- կասես,- և նրա չար կամքն եմ ատում»: Սակայն դու միշտ ուշադրությունդ դարձնում ես ուրիշ մարդկանց գործերի վրա, իսկ ես քեզ խորհուրդ եմ տալիս, որ ավելի լավ է՝ հայացքդ ուղղես Աստծուն ու սեփական խղճիդ: Ի՞նչ կարող էր քեզ անել մարդկային կամքը, թեկուզ այն չար ու անօրեն լինի: Ինչո՞ւմ է նրա հաջողությունը: Դու ցավում ես ոչ այնքան նրա համար, որ քո հակառակորդը կամենո՛ւմ էր քեզ վնասել, որքան որ նա վնասե՛ց և որ կարո՛ղ էր վնասել: Իսկ ումի՞ց էր դա, և ինչպե՞ս նա կարողացավ վնասել քեզ. ո՞չ արդյոք Աստծո իշխանությամբ ու կամքով. և եթե Աստծո իշխանությամբ ու կամքով, ապա միշտ արդար, գովելի և սուրբ նպատակներով:

Հետևաբար, կամ լռի՛ր, կամ քո տրտունջներն ուղղիր աստվածային թույլտվությանը և ամուր հաստատի՛ր սրտիդ մեջ, որ Աստված երբեք թույլ չի տա, որ օտարի չար կամքը կարողանա քեզ որևէ չարիք պատճառել, որը չի ծառայի քո օգտին, եթե միայն դու ինքդ վնաս չհասցնես քեզ:

Իսկ ո՞վ կարող է մեզ չարիք պատճառել, եթե մենք նախանձախնդիր լինենք ամեն բարի բանի: Հիանալի է ասում Օգոստինոսը. «Մի՛ վախեցիր թշնամուց. նա այնքան զորություն ունի վնասելու, որքան դրա համար իշխանություն ստացել է Աստծուց: Այլ Նրանի՛ց վախեցիր, Ով զորություն ունի այնքանն անելու, որքան կամենում է, և Ով ոչ մի անարդար բան չի անում, այլ ինչ էլ անում է, արդար է: Իսկ եթե ինչ-որ բան, ըստ մեր կարծիքի, անարդար է, ապա եթե անկասկած դա կատարվել է Աստծո կամքով, հավատա՛, որ արդար է և ճշմարիտ»: Կհարցնես. «Եթե մեկն անմեղ մարդ է սպանել, արդարացիորե՞ն է վարվել, թե ոչ»: Կասկած չկա, որ դա անարդարություն է և պատժի արժանի: «Այդ դեպքում,- կհարցնես դարձյալ,- Աստված ինչո՞ւ է այդպիսի անարդարություն թույլ տվել»: Դու ցանկանում ես վիճել Աստծո հետ ավելի շուտ, քան արժանի կդառնաս հարցնելու Աստծուն. «Աստվա՛ծ, ի՞նչ պատճառով ես սա թույլ տվել»: Աստծո նպատակները դրա վերաբերյալ կամ Նրա թույլտվության պատճառները, սիրելի՛ս, չեմ կարող ուղղակի բացատրել քեզ, որովհետև մարդկային միտքը չի կարող բովանդակել Աստծո իմաստությունը, սակայն հաստատում եմ միայն, որ, մի կողմից, անմեղ մարդուն սպանողն անարդարություն է գործել, մյուս կողմից՝ այդ սպանությունը տեղի չէր ունենա, եթե Աստված թույլ չտար այն մեզ համար անհայտ, սակայն արդարացի պատճառով: Ուրիշ խոսքով՝ մարդասպանն անիրավություն է գործել, որը պատիժ է պահանջում, բայց Աստծո թույլտվությունն արդար և իմաստուն է՝ արդար, բայց մինչև ինչ-որ ժամանակ մեզ համար անհայտ պատճառով: 

Նման ձևով է Օգոստինոսը քննում մեր Փրկիչ Քրիստոսի սպանության հարցը: «Հուդան՝ Քրիստոսի անօրեն մատնիչը,- ասում է նա,- և Քրիստոսին հալածողները բոլորն էլ անօրեն են, բոլորն էլ՝ ամբարիշտ, բոլորն էլ՝ անարդար, բոլորն էլ՝ կորստյան մատնվածներ. սակայն Հայրն Իր Որդուն չխնայեց, այլ մատնեց Նրան (թույլ տվեց Նրան սպանել) մեր բոլորի փրկությա՛ն համար»: Ահա՛ անօրենների կողմից Իր միածին Որդուն սպանելու Աստծո թույլտվության խորհրդավոր պատճառը, որն այն ժամանակ անբացատրելի էր: Ուրեմն մի՛ զարմացիր, որ Աստված թույլ է տալիս, որ չարն իրագործվի. Նա դա թույլ է տալիս ըստ Իր արդար դատաստանի, թույլ է տալիս չափով, թվով ու կշռով: Նրա մեջ չկա անարդարություն, դու միայն ամբողջապես հանձնվի՛ր Նրան: 

Երբ մեզ վիրավորանք են հասցնում, մեզ հանգստացնելու միայն մեկ ճշմարիտ միջոց է հայտնի։ Երբ քեզ մեկը նեղացնում կամ վիրավորում է, դու ուշադրություն մի՛ դարձրու քեզ վիրավորողի չարության վրա, այլ դիմիր արդարադատ Աստծուն, Ով թույլ տվեց, որ քո հակառակորդը վիրավորի քեզ, և քեզ պատճառված չարիքին չարով մի՛ պատասխանիր, որովհետև այն թույլ է տրված Աստծուց բարի և արդար նպատակների համար, թեև դրանք մինչև ինչ-որ ժամանակ հայտնի չեն լինի քեզ։ Այս սովորությունն ունեին բոլոր աստվածահաճո սրբերը։ Նրանք չէին քննում, թե ով և ինչի համար է վիրավորել իրենց, այլ միշտ իրենց սիրտն ուղղում էին Աստծուն` խոնարհաբար ընդունելով Աստծո թույլտվության արդարացիությունը։ Այդ պատճառով էլ իրենց հասցված վիրավորանքները համարում էին իրենց ուղղված բարերարություններ, իսկ իրենց հակառակորդներին` բարերարներ` ասելով. «Ահա՛ մեր իսկական բարերարները, որովհետև մեզ չեն շողոքորթում։ Իսկ ովքեր առաչոք գովում ու մեծարում են մեզ, շողոքորթում են մեզ և վնաս հասցնում մեր ներքին կատարելագործմանը»։ Ուստի սրբերն իրենց մտքի հայացքը միշտ ուղղում էին Աստծուն, ամեն գործում հույսը դնում Աստծո նախախնամության վրա և ամեն բարի բան սպասում Աստծուց։

Մյուս կողմից` վերոգրյալից երևում է, որ Աստծո թույլտվությամբ մերձավորի դեմ մեղանչելը, միայն այն պատճառով, որ մեղանչողի անօրեն գործն Աստծուն առիթ տվեց չարիքից ավելի մեծ բարիք բխեցնելու, բնավ չի մեղմացնում մեղավորի հանցանքը։ Որովհետև բարին բխեցնելու միայն առիթ է տրվել մեղանչողին, և դա ո՛չ թե նրանից է, այլ Աստծո բարության հարստությունից, իսկ մեղանչածի մտադրությունը չար էր և մնաց այդպիսին։ Այսպես, օրինակ, եթե չարագործներից մեկը, իր չարության պատճառով կրակ գցելով աղքատի խրճիթը, այրում է այն, իսկ մի ուրիշ` բարի և ունևոր մարդ, խղճալով աղքատին, նրա համար կառուցում է հրդեհից այրված խրճիթի տեղում շատ ավելի լավ տուն, ապա այս դեպքում ևս չեն կարող հրդեհողի հանցանքը մեղմացնել ոչ այրված խրճիթի փոքրարժեքությունը, ոչ էլ այն բարիքը, որ հրդեհի և խրճիթը կորցնելու հետևանքով գործվեց աղքատի հանդեպ։

Մեր կյանքի ամբողջ ընթացքում մենք պետք է հաճախ կրկնենք մարգարե թագավորի խոսքը. «Քո ճշմարտությունը, Տե՛ր, ինչպես լեռներն է, Աստվա՛ծ, Քո արդարությունը` ինչպես խոր անդունդ» (Սաղմ. ԼԵ 7)։ Այդ անդունդն ասես մատով ցույց են տալիս աստվածաշնչյան երկու կերպար` եգիպտացի փարավոնի տակառապետն ու մատակարարը։ Երկուսն էլ նույն թագավորի ծառաներն էին, երկուսի վրա էլ փարավոնը բարկացավ, բանտարկեց ծանր հանցանքի մեղադրանքով և երկուսին էլ հիշեց պալատական մի խնջույքի ժամանակ ու կարող էր երկուսին էլ ներել, եթե Աստծո արդարությունը դա հարկ համարեր, կամ էլ երկուսին էլ կարող էր մահվան դատապարտել նրանց նույն մեղքով։ Սակայն մեկին դատապարտեց անարգ պատժի, իսկ մյուսի հանդեպ վերականգնեց իր ողորմությունը և դարձյալ հաստատեց նույն պաշտոնում. հրամայեց մատակարարին կախաղան բարձրացնել` իբրև կերակուր տալով վայրի ագռավներին, իսկ տակառապետին հրամայեց իր նախկին պաշտոնը վարել` ծառայել թագավորական սեղանին։ Այսպիսին են Աստծո դատաստանները. ոմանց, ըստ Իր արդար դատաստանի, հեռացնում է Իր երեսից, իսկ ուրիշներին, ըստ Իր մեծ ողորմության, արժանացնում Իր հայացքին։ «Եվ ո՞վ կարող է քննել Նրա մեծ գործերը, ո՞վ կարող է չափել Նրա մեծության կարողությունը, և ո՞վ կարող է պատմել Նրա ողորմությունը»,­  ասում է Սիրաքի որդին (Սիրաք ԺԸ 2-4)։ 

Որքա՛ն ծածուկ ու անհասանելի են Աստծո դատաստանները Նաբուքոդոնոսորի՝ Բաբելոնի արքայի, և փարավոնի վերաբերյալ, ով չէր ճանաչում Հովսեփին (Ելք Ա 18)։ Նրանց մասին իրավացիորեն է ասում Օգոստինոսը. «Մեկը (Նաբուքոդոնոսորը) իր անթիվ անիրավությունների համար պատժվեց Աստծուց, բայց դրանով բերվեց փրկական ու մեծապես օգտակար ապաշխարության (իրեն ուղղելուն), իսկ փարավոնը, չնայած Աստծո պատիժներին, դրանք արհամարհեց և կործանվեց Կարմիր ծովում իր ամբողջ զորքով հանդերձ։ Երկուսն էլ մարդ էին, երկուսն էլ՝ հեթանոս արքաներ, երկուսն էլ պատիժ կրեցին»։ Իսկ ինչո՞ւ նրանց վախճանները նույնը չեղան։ Որովհետև մեկը հասկացավ Աստծո պատժիչ ձեռքը, զղջաց ու իր վարքն ուղղեց, իսկ մյուսը չհնազանդվեց Աստծո կամքին, որը տեղեկացվել էր իրեն, մնաց իր մեղավոր համառության մեջ, ուստիև կործանվեց։ 

Ահա նաև մի ուրիշ օրինակ Աստծո դատաստանի անհասանելիության։ Հուդայի լավագույն թագավորներից էր Ասան, որ բարիք էր գործում Աստծո առաջ և զորացրեց իր թագավորությունը, տապալեց կուռքերը հրեական ողջ երկրում, ոչնչացրեց կռապաշտությունը՝ Հուդայի և Բենիամինի ցեղերից սերած առաջին թագավորների այդ գարշությունը, վերացրեց բարձունքներում և անտառներում կատարվող երկրպագությունը։ Սակայն այդ փառավոր արքան, որ երկար ժամանակ գովելի կերպով թագավորեց, երեսուն տարի եղավ բարեպաշտ թագավորի օրինակ, իր թագավորության վերջում կորցրեց իր առաջին փառքը՝ փոխվելով դեպի վատը։ Նա բանտարկեց Անանիա մարգարեին, որը հանդիմանում էր նրան նրա չար արարքների համար, մահապատժի ենթարկեց բազմաթիվ անմեղ քաղաքացիների և վերջապես, ոտքերի ծանր հիվանդություն ձեռք բերելով, չդիմեց Աստծուն իր մեղքերի համար ապաշխարությամբ և իր առողջության համար աղոթքով, այլ դիմեց միայն բժիշկների։ Որքա՛ն նա փոխվեց դեպի չարը, որքա՛ն նման չեն նրա վերջին գործերը առաջիններին։ Սկզբնապես արդարության արքա լինելով՝ դարձավ ինքնավստահ մեկը, ով ոտնահարեց մարգարեի միջոցով իրեն հայտնված Աստծո կամքը (Բ Մն. ԺԵ-ԺԶ)։ Եվ ընդհակառակը՝ իր ողջ կյանքում անօրեն ու ամբարիշտ եղած Մանասեն, որ հրեա ժողովրդին հասցրեց այնպիսի ամբարշտության, որ դարձավ ավելի վատ, քան այն ժողովուրդները, որոնք Աստծո կողմից ոչնչացվեցին Իսրայելի որդիների համար, իր դժբախտության մեջ ճանաչեց Աստծո՝ իր վրա ծանրացած ձեռքը, շրջվեց առ Աստված, զղջաց իր ամբարշտության համար և ընդունեց թողություն ու Աստծո ողորմությունը (Բ Մն. ԼԳ 9)։ Ո՛վ Աստված, Քո դատաստանները խոր, անչա՛փ խոր անդունդ են։

Իսրայելի ժողովրդի առաջին թագավորներ Սավուղն ու Դավիթը որքա՛ն զարմանալի են մեզ համար՝ նրանց հանդեպ Աստծո կիրառած տարբեր դատաստանների պատճառով։ Երկուսն էլ սկզբում գովեստի արժանի անձնավորություններ էին, երկուսն էլ ծանր մեղանչեցին՝ ամբողջ թագավորության համար գայթակղություն դառնալով, երկուսն էլ ծանր պատիժների ենթարկվեցին, սակայն որքան հակադիր կերպով ազդեցին նրանց վրա այդ պատիժները։ Սավուղն իր ամբարշտության մեջ կարծրացավ և թշվառ վախճան ունեցավ, իսկ Դավիթը պատիժը վերածեց իր համար բժշկության և դարձավ Աստծո սիրելի ընտրյալը։ Այստեղ տեղին չեն «ինչո՞ւ» կամ «ինչի՞ համար» հարցերը։ Այդպիսի հարցերն առաջ են գալիս չար ոգու ներգործությամբ և շատերին են աղետալի վախճանի հասցրել։ «Իսկապե՞ս Աստված ասաց՝ մի՛ կերեք դրախտի ծառերից ոչ մեկից»,- ժամանակին հարցրեց կնոջը՝ Եվային, գազաններից ամենախորամանկը (Ծննդ. Գ 1)։ Եվան խարդախ գազանի այդ հարցին պիտի պատասխաներ. «Մենք գիտենք, որ Աստված պատվիրել է մեզ չուտել միայն մեկ՝ Բարու և չարի գիտության ծառից, բայց թե ինչու և ինչի համար է Նա դա պատվիրել, չպիտի հարցնենք Աստծուն»։ Նրա սուրբ կամքին այդպես էր հարմար, իսկ Նրա այդպիսի կամքի պատճառները մենք պիտի չքննենք։ «Ո՞վ իմացավ Տիրոջ միտքը, կամ ո՞վ Նրան խորհրդակից եղավ։ Կամ ո՞վ Նրան ինչ-որ բան տվեց նախապես, որ Նա փոխարենը տա…. Քանզի ամեն ինչ Նրանից է, Նրանով և առ Նա» (Հռոմ. ԺԱ 34-36)։ 

Կարծում եմ՝ կլինեն պնդողներ, թե չի արգելվում երբեմն հարցնել այս կամ այն պատվիրանի պատճառը։ Ո՞ւմ հարցնողներ։ Մի՞թե Աստծուն, միայն Ում է հայտնի, թե ինչն է լավ կամ թույլատրելի։ Եթե ծառան իր տիրոջից կամ ենթական իր ղեկավարից պահանջի բացատրել իրեն որևէ հրամանի կամ կարգադրության պատճառը, ապա առաջինը դա կհամարի իր անձին ուղղված նախատինք, և երկրորդը՝ ապստամբություն ու անհնազանդություն, իսկ դու համարձակվում ես մեծ հանդգնություն գործել Աստծո՞ դեմ։ Բացի Նրա սուրբ կամքից չկա այլ պատճառ Աստծո նախախնամության համար։

Ալեքսանդրիայի հայրապետ սբ Աթանասը Անտոն Մեծի վարքում այսպիսի մի դեպք է շարադրում։ Երկու վանական ճանապարհ են ընկնում՝ այցելելու սբ Անտոնին նրա անապատում։ Բայց գնալով անջուր ու կիզիչ անապատով՝ բոլորովին թուլանում են ծարավից, և նրանցից մեկը մեռնում է, իսկ մյուսը՝ հայտնվում մահամերձ վիճակում։ Սբ Անտոնը նրանցից մի քանի մղոն հեռավորության վրա էր։ Իր վանքում մի քարի վրա նստած՝ նա արագ կանչում է իր վանականներից երկուսին և ասում նրանց. «Հնարավորինս արագ վազեք անապատում այսինչ տեղ՝ ձեզ հետ վերցնելով ջրով լի սափոր, որովհետև մեզ մոտ եկող երկուսից մեկն արդեն մեռել է ծարավից, իսկ մյուսը դեռ շնչում է, բայց սաստիկ տառապում է և թուլացել է։ Եթե դանդաղեք, ապա մյուսին էլ ողջ չեք գտնի։ Սա Աստված հայտնեց ինձ, երբ աղոթում էի»։ Հրաման ստանալով՝ վանականներն անհապաղ և հոժարությամբ ճանապարհ են ընկնում։ Գտնելով օտարականներին՝ մեռածի մարմինը հանձնում են հողին, իսկ մյուսին, ջրով ուշքի բերելով և կերակրով ամրապնդելով, իրենց հետ բերում են սբ Անտոնի մոտ։ Այս դեպքը շարադրելիս Աթանաս Ալեքսանդրացին խելամտորեն նկատում է, որ ինչ-որ մեկը կարող է հարցնել. «Իսկ ինչո՞ւ սբ Անտոնն իր վանականներին ավելի շուտ չուղարկեց, որ օտարականներին փրկեն նախքան նրանցից մեկի մեռնելը»։ Այսպիսի հարցն իրոք չի պատշաճում քրիստոնյային, որովհետև դա սբ Անտոնի գործը չէր, այլ Աստծո դատաստանը. Աստված Ինքը կայացրեց Իր արդար վճիռը մեռնողի և կենդանի մնացած ծարավ վանականի վերաբերյալ և Ինքն էլ վերջինիս փրկության վերաբերյալ Իր կամքը հայտնեց սբ Անտոնին։

Անտոն Մեծը, ինքն իր մեջ խորհելով և զարմանալով Աստծո ծածուկ ու անքննելի գաղտնիքների վրա, խոնարհաբար ասաց Աստծուն. «Տե՛ր Աստված իմ, Քեզ հաճո է երբեմն երկար կյանք պարգևել մարդկանց, ովքեր ըստ երևույթին անպիտան են ու անօրինությունների խորքն ընկղմված, երբեմն էլ այս կյանքից անժամանակ զրկել հասարակության օգտի համար խիստ պիտանի մարդկանց։ Ոմանք, որ սակավ են մեղանչել, խիստ պատժի են ենթարկվում Քո կողմից, իսկ ուրիշներ, ընդհակառակը, ապրում են առանց որևէ վշտի, երջանիկ, ինչի հետևանքով համարձակություն են ստանում հանցանք գործելու. «Ասես ճարպից են ելնում նրանց անօրինությունները» (Սաղմ. ՀԲ 7)»։ Այս խոկման ժամանակ Անտոնը ձայն է լսում. «Ինքդ քեզ վրա՛ ուշադրություն դարձրու. ինչի մասին որ խորհում ես, Աստծո դատաստանն է, որը դու պիտի չքննես ու չփորձես»։

«Որքա՛ն մեծ են Քո գործերը, Տե՛ր, որքա՛ն խորին՝ Քո խորհուրդները։ Անխելք մարդը սա չի հասկանա, անմիտը սրան հասու չի դառնա» (Սաղմ. ՂԱ 6-7)։ Իսկապե՛ս, Դու անհա՛ս Աստված ես։ 

1117 թ.-ին, երբ ամբողջ Իտալիան ցնցվում է երկրաշարժից, Միլան քաղաքի որոշ բնակիչներ, ինչպես պատմում է Ռոգերիոսը, հավաքվում են մի տան մեջ՝ ժողովրդի կարիքները հոգալու հարցով։ Հանկարծ բակից ձայն է լսվում, որն այդ տանը գտնվողներից մեկի անունը տալով՝ այդ մարդուն դուրս է կանչում։ Մարդը չի հասկանում, թե ով և ում է կանչում, ուստի դանդաղում է դուրս գալ՝ սպասելով կանչի կրկնվելուն։ Անսպասելիորեն ինչ-որ անծանոթ, մոտենալով դռանը, խնդրում է, որ կանչված անձնավորությունը շուտ դուրս գա։ Երբ կանչվածն ընդամենը մի քանի քայլ էր հեռացել տնից, տունը փլչում է և իր ավերակների տակ սպանում բոլոր ներսում գտնվողներին։ Հարց է առաջանում. ինչո՞ւ տանը գտնվողներից միայն մեկը փրկվեց մահվանից, իսկ մյուսները մեռան։ Տիրոջ դատաստանները խոր անդունդ են։ Ո՞վ այս իրադարձության մեջ չի տեսնում հին հրաշքների կրկնությունը։ Այդպես Տիրոջ հրեշտակը Սոդոմից հանեց Ղովտին նրա զավակներով, իսկ մյուս բնակիչներին թողեց կրակին զոհ գնալ։ Այդպես հրաշալիորեն անվնաս են մնացել նաև շատ ուրիշ մարդիկ, որ գտնվել են բազմաթիվ ուրիշ մարդկանց հետ, ովքեր զոհվել են ընդհանուր աղետ ու ոչնչացում բերած ինչ-որ պատճառից։

1597 թ.-ին Սիցիլիայում՝ «Արքայական լեռ» անունով մի վայրում, ապրում էր համառորեն անառակ կյանք վարող մի մարդ։ Նրան ծանոթ մի բարեպաշտ վանական շատ անգամ խրատում էր նրան, որ ուղղվի և թողնի իր գարշելի և Աստծուն ոչ հաճելի կյանքը՝ անբարոյական կանանց հետ անառակությունը, բայց նա շարունակում էր մնալ իր կարծրասրտության մեջ, իսկ գուցեև ազատամտության ու անհավատության, և անուղղելի էր։ Վերջին խրատից հետո անցնում է մի քանի օր, և նա մի անբարոյական կնոջ գրկում՝ նրա անկողնու մեջ, մեռնում է՝ սվինով անզգուշաբար խոցվելով։ Այնտեղ մի ուրիշը՝ առաջինի նման մի անօրեն մարդ, որ երկար տարիներ ապրում էր մի անմաքուր կնոջ հետ անառակ կյանքով, իր ընկերոջ մահվան մասին լսելով, թողնում է իր անօրեն համակեցությունը։ Առաջին անօրենի պատժի և մահվան միջոցով ողջախոհ դառնալով՝ նա կյանքի մնացած 60 տարիներն անցկացնում է իր մեղքերի համար սրտանց ապաշխարելով։ Ի՞նչ ասել այս ամենի մասին բացի այս արդարացի խոսքից. «Քո դատաստանները, Տե՛ր, խոր ու անսահման անդունդ են»։ 

Աստվածային Պողոս առաքյալի համար խիստ զարմանահրաշ են Աստծո խորհուրդները Ռեբեկայի երկվորյակների՝ Եսավի և Հակոբի վերաբերյալ։ Որովհետև երբ նրանք դեռ չէին ծնվել և ոչ մի բարի կամ չար բան չէին գործել, որով հնարավոր լիներ մեկին մյուսից նախընտրել, Աստված կանխապես արդեն ասել էր. «Հակոբին սիրեցի, իսկ Եսավին ատեցի»։ Ի՞նչ ասենք սրա մասին։ «Մի՞թե Աստված անարդար է։ Բնա՛վ։ Ո՛վ մարդ, ո՞վ ես դու, որ վիճում ես Աստծո հետ։ Մի՞թե ստեղծվածն իրեն ստեղծողին կասի՝ ինչո՞ւ ես ինձ այսպիսին ստեղծել։ Մի՞թե բրուտն իշխանություն չունի կավի վրա, որ նույն զանգվածից պատրաստի մի անոթ պատվավոր գործածության համար, իսկ մի ուրիշը՝ անարգ» (Հռոմ. Թ 11-13, 14, 20, 21)։ Մի՞թե բրուտի և կավի միջև ավելի սակավ տարբերություն կա, քան Աստծո և մարդու՝ մի չնչին որդի։ Ո՞վ կհանդգնի Աստծուն ասել. «Տե՛ր, ինչո՞ւ ես այդպես վարվում»։

Աբբա Դորոթեոսը պատմում է. «Ստրուկներ բերող մի նավ գալիս է մի քաղաք, ուր ապրում էր մի սուրբ կույս։ Վերջինս, լսելով այդ նավի ժամանման մասին, շատ է ուրախանում, որովհետև կամենում է գնել իր համար մի փոքր աղջիկ՝ մտածելով. «Կվերցնեմ ու կդաստիարակեմ նրան, ինչպես ուզում եմ, որպեսզի նա բնավ չիմանա այս աշխարհի արատները»։ Մարդ ուղարկելով նավատիրոջ մոտ՝ վերջինիս կանչում է իր մոտ և իմանում, որ նրա մոտ կա երկու փոքր աղջիկ՝ ճիշտ այնպիսին, ինչպիսին ինքն ուզում է, և իսկույն ուրախությամբ տալիս է դրանցից մեկի գինն ու աղջկան վերցնում իր մոտ։ Երբ նավատերը հեռանում է այն վայրից, որտեղ գտնվում էր այդ սրբուհին, իսկույն ճանապարհին հանդիպում է մի չափազանց անառակ պոռնիկ կնոջ, որը տեսնելով նավատերի հետ եղած մյուս աղջնակին՝ կամենում է վերցնել նրան։ Սակարկելուց հետո գինը տալիս է, աղջկան վերցնում և հեռանում։ Տեսնո՞ւմ եք Աստծո գործերը։ Տեսնո՞ւմ եք Աստծո դատաստանը։ Ո՞վ կարող է այն բացատրել։ Իրոք, այն սուրբ կույսը վերցնում է փոքրիկին և Աստծո երկյուղով դաստիարակում՝ խրատելով ամեն բարի գործի համար, կրթելով մենակեցական վարքի և, մի խոսքով, սուրբ պատվիրանների ամեն տեսակ անուշահոտության մեջ։ Իսկ պոռնիկը, վերցնելով այն խեղճին, դարձնում է նրան սատանայի գործիք, որովհետև ուրիշ ի՞նչ կարող էր այդ անբարոյականը սովորեցնել, եթե ոչ՝ հոգին կորցնելը։ Այսպիսով՝ ի՞նչ կարող ենք ասել այս ահավոր ճակատագրի մասին։ Երկուսն էլ փոքր էին, երկուսն էլ վաճառվեցին՝ իրենք էլ չիմանալով, թե ուր են գնում, և մեկը հայտնվեց Աստծո ձեռքերում, իսկ մյուսը՝ սատանայի»։ Ո՞վ այս իրողության մեջ հասու կդառնա Աստծո գործերի խորությանն ու խորհրդավորությանը։ Քո դատաստանները, Աստվա՛ծ, խոր անդունդ են։

Նմանատիպ բան պատահել է նաև Գրիգոր Մեծի ազգականներին։ Այս սուրբ մարդը երեք հորաքույր ուներ՝ Եմելիանա, Տարսինա և Գորդիանա, ովքեր երեքն էլ իրենց կյանքն ընծայում են Քրիստոսին՝ մտնելով կանանց վանք։ Նրանցից երկուսը, իրենց ուխտերը հավատարմորեն պահելով, մինչև կյանքի վերջ պատվով մնում են կուսության մեջ, իսկ երրորդը՝ Գորդիանան, չլսելով ոչ մի խրատ ու չհնազանդվելով վանական իշխանությանը, խզում է սուրբ քույրերի հետ իր հարաբերությունն ու հեռանում նրանցից՝ տրվելով աշխարհիկ կյանքի։ Քո դատաստանները, Աստվա՛ծ, խոր անդունդ են։

«Աստված մեծ է Իր զորությամբ, ամեն ինչ պահում է Իր ամրությամբ, և ո՞վ է Նրա նման հզոր։ Ո՞վ կարող է քննել Նրա գործերը և ասել Նրան. «Դու արդար չես վարվում»» (Հոբ ԼԶ 22-23)։ Խոհեմաբար և մեծ զգուշությամբ է այս մասին խոսում թագավոր մարգարեն՝ իր մասին ասելով Աստծուն. «Ես արհամարհվեցի ու չհասկացա. իբրև անասուն եղա Քո առաջ» (Սաղմ. ՀԲ 22)։ Ուրիշ խոսքով՝ «Քո գործերը չեմ փորձում, Աստվա՛ծ, ես, որ ոչնչություն եմ Քո առաջ, ինչպես անասունները։ Իմ գործը Քո ձայնը լսելն ու իմ Տիրոջը հնազանդվելն է՝ առանց քննելու Քո գործերն ու նախասահմանումները»։

Այնքան էլ զարմանալի չէ, որ Դավիթը, ով մանուկ տարիքից նախիր էր արածեցնում և բարձրագույն գիտություններով չէր զբաղվում, իրեն տեսնում և իր մասին դատում էր համեստաբար՝ իր սրտի բարության պատճառով և Աստծո ներշնչմամբ։ Սակայն սերովբեներն իսկ՝ Աստծո սպասավոր բարձրագույն հոգիները, նույն կերպ են վարվում Աստծո առաջ։ Որովհետև երբ Տիրոջ Խոսքը երկնքում ու երկրի վրա հայտարարեց Աստծո կողմից հրեաների մերժման մասին, այդ ժամանակ սերովբեները, որոնցից յուրաքանչյուրը վեցական թև ունի, երկուսով ծածկեցին իրենց երեսը, երկուսով՝ իրենց ոտքերը, իսկ մյուս երկուսով թռչում էին՝ դրանով ցույց տալով, որ իրենց մտքով չեն կարող հասնել այն բարձրությանը, որում կատարվում են Աստծո հրաշալի և անհասանելի գործերը, որովհետև արարածի միտքը չի կարող հասու դառնալ իր Արարչի ամենակարող աստվածային խորհուրդներին։ Բավական է, որ արարածներն իմանան և վստահ լինեն, որ երեքսրբյան Աստված սուրբ է, և միմյանց առաջ խոստովանեն Նրա աստվածային անճառելի կատարելությունները՝ աղաղակելով դեպի Նա. «Սուրբ, սուրբ, սուրբ, Տե՛ր զորությունների. երկինքն ու երկիրը լի են Նրա փառքով» (Ես. Զ 3)։ Եթե երկնային բանական հոգիներն այդպես խոնարհվում են և խոստովանում աստվածային խորհրդի անհասանելիությունը, ապա առավել ևս մենք, որ փխրուն հող ենք (թեև Աստծո շնորհով ստացել ենք «կյանքի շունչ և բանականության խոսք»), պիտի խոստովանենք Աստծո առաջ՝ ասելով. «Տերն արդար է Իր բոլոր ճանապարհներում և սուրբ՝ Իր բոլոր գործերում» (Սաղմ. ՃԽԴ 17)։ 

Աշխարհում հաճախ զարմանալի հեղաշրջումներ ու փոփոխություններ ենք տեսնում, անսպասելի իրադարձություններ, շատ բաներ են պատահում մեր կյանքում, որոնցից յուրաքանչյուրի համար կարող ենք հարցական կեցվածքով ասել. «Տեսնենք՝ սա ինչով կվերջանա»։ Ժամանակ առ ժամանակ մեզ հետ էլ է պատահում այնպիսի բան, որ զարմացնում է իր անսպասելիությամբ, և մենք անտեղի տրտնջում ենք՝ ասելով. «Չէի մտածում ու կռահում, որ այսպես կպատահեր»։ Որքա՛ն թշվառ ու տգետ ենք մենք ապագա իրադարձությունների կանխատեսության մեջ։ Նույնիսկ ներկայում տեղի ունեցող իրադարձություններում մենք հեշտությամբ չենք կարողանում հասկանալ դրանց իրական պատճառները՝ բացի մեկից, որը կա բոլոր իրադարձություններում և ճշմարիտ ու աներկբա պատճառ է։ Այս կամ այն բանը պատահում է այն պատճառով, որ այդպես է պետք եղել Աստծուն, որ դա կազմակերպի կամ թույլ տա ըստ Իր իմաստուն, մեզ համար անհայտ, սակայն միշտ արդար ու բարի նախախնամության։ «Իմ խորհուրդները ձեր խորհուրդների նման չեն, և Իմ ճանապարհները ձեր ճանապարհների նման չեն,- ասում է Տերը։- Սակայն ինչպես որ երկինքն է երկրից հեռու, այդպես Իմ ճանապարհները հեռու են ձեր ճանապարհներից, և Իմ խորհուրդները՝ ձեր խորհուրդներից» (Ես. ԾԵ 8-9)։ Սբ Գրիգորն ասել է, որ քննել Աստծո դատաստանների ծածուկ պատճառները նշանակում է մեր մեղանչական հպարտությունը հակադրել Նրա հորդորներին կամ սահմանումներին։ Ամեն անսովոր իրադարձության ժամանակ մեր պարտականությունը, մեր գործը սբ Պողոսի հետևյալ խոսքը կրկնելը պիտի լինի. «Ո՛վ խորություն Աստծո մեծության, իմաստության և գիտության։ Որքա՛ն անքնին են Նրա դատաստանները, և անզնին՝ Նրա ճանապարհները» (Հռոմ. ԺԱ 33)։ 

Մեր երկրային կյանքում մենք շատ բանի հասու չենք դառնա մեր մտքով։ Բավական է, որ իմանանք, համոզվենք և առանց երկբայության հավատանք, որ Աստված անարդար չէ, և Դատաստանի վերջին օրը դատվողների մեջ չի գտնվի մեկը, որ Տիրոջն ասի այլ բան, քան հետևյալը. «Արդար ես Դու, Տե՛ր, և ուղիղ են Քո դատաստանները» (Սաղմ. ՃԺԸ 137)։ Ժամանակին Դավիթ թագավորը, տեսնելով աշխարհի ամբարիշտ երջանիկներին, ովքեր իրենց օրինակով իրենց հետևից տանում էին Աստծո ժողովրդի անդամներից ոմանց, փափագում էր հասկանալ նրանց մասին Աստծո դատաստանները։ Երկար ու ապարդյուն խորհելով այս մասին՝ նա խոնարհաբար խոստովանեց. «Դժվար է սա հասկանալ ինձ, մինչև չմտնեմ Աստծո սրբարանը» (Սաղմ. ՀԲ 16-17)։ Մենք պետք է սպասենք մինչև գալիք կյանքը, որ առավել կատարելապես հասու դառնանք Աստծո բարձրագույն իմաստության անհասանելի դատաստաններին ու նպատակներին։

Այսպիսով՝ մենք և՛ս դադարենք մեզ համար անհայտ բաների մասին մեր հետաքրքրասեր դատողության թևերը տարածել։ Բարձրագույն Մտքի անեզր օվկիանոսի ալիքները՝ շարունակ տարածվող ու հետ քաշվող, բարձրացող ու իջնող, գերազանցում են ամեն իմաստության արագամտություն՝ ոչ միայն մարդկային, այլև հրեշտակային։ Եվ ինչպե՞ս կարող էինք մենք հասու դառնալ աստվածային խորին դատաստանների վերջնական պատճառներին։ Ո՞վ կարող է հասկանալ Աստծո նախախնամությունը, թե ինչու այս մեկը հեթանոս է ծնվել, իսկ մյուսը՝ քրիստոնյա։ Ինչու ավետարանական քարոզությունը շատ երկրներում բավական ուշ է կատարվել, մինչ ուրիշ երկրներում՝ ավելի վաղ։ Ինչու մի պետություն լցված է հերետիկոսներով, իսկ մյուսն ազատ է չարափառության բոլոր արատներից, և բարեպաշտությունը նրա մեջ խոր արմատ է գցել։ Ինչու մեղքերի դիմաց Աստծո պատիժը ոմանց համար հետաձգվում է մինչև ինչ-որ ժամանակ, իսկ ոմանց էլ վրա հասնում ճիշտ ժամանակին։ Ինչու երբեմն անմեղները դատվում, մեղադրվում են հանցագործության մեջ ու զոհ գնում, իսկ որոշ մարդկանց մեղքեր էլ անդրադառնում են նրանց զավակների և հետագա սերունդների վրա։ Ինչու մեկը մեռնում է մանուկ հասակում, իսկ մի ուրիշը՝ հասնում խոր ծերության։ Ինչու մեկը, ինչ-որ բանում սակավ մեղանչելով, առանց ապաշխարության է մեռնում, իսկ մի ուրիշը, երկար ժամանակ կեղտոտվելով ծանր անօրինությունների մեջ, վերջապես ուղղության է գալիս և քրիստոնյային վայել վախճան գտնում։ Ինչու մեկը խեղդվում է հարստության ու ճոխության մեջ, իսկ մի ուրիշը մի կտոր հաց, մի լումա իսկ չունի։

Անհանգիստ ու չափազանց հետաքրքրասե՛ր միտք, ինչի՞դ է պետք սա իմանալ։ Աստվա՛ծ է թույլ տվել, Աստվա՛ծ է կամեցել, Աստվա՛ծ է արել այս ամենը։ Մեզ համար կատարելագույն ճշմարտությունը պիտի լինի Աստծո կամքը, և բարձրագույն իմաստությունը՝ դրան հոժարությամբ ու հանդարտությամբ հետևելը։