Հայոց սրբալույս մյուռոնի բույսերը և պատրաստման կերպը

Մյուռոնօրհնեքը Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու կյանքում կարևոր դեր ունի` թե՛ կրոնական, թե՛ ազգային իմաստով:

Սուրբգրային հիմք ունեցող այս կարգը մեր Եկեղեցու կյանքում տարբեր բնույթ, իմաստ ու կարևորություն է ստացել:

Մյուռոնօրհնեքը մեր ժողովրդի կյանքում մի սքանչելի առիթ է` հոգու վերանորոգության և ազգային գիտակցության խորացման համար, և մյուռոնօրհնեքի արարողությունն էլ ամենաճոխ, հանդիսավոր և հոգեպարար արարողություններից մեկն է։ Քրիստոնյան բացառիկ երկյուղածություն ունի սրբալույս մյուռոնի նկատմամբ` այն ընկալելով իբրև Սուրբ Հոգու հեղման, ներգործության ու ներկայության ամենաազդու միջոց: Մյուռոնը օրհնությունից հետո մեզ համար նկատվում է միջոց` Աստծու հետ հաղորդակցման և ճանապարհ սրբագործման ու փրկության:

Հինավուրց ավանդներ ունի մյուռոնօրհնության ծիսակատարությունը, որը վաղուց արդեն կանոնական է դարձել: Ծիսակատարության ընթացքն այնքան դասական է, որ ստեղծվել է հատուկ արարողակարգ` «Կանոն օրհնութեան սրբալոյս միւռոնի» (Վաղարշապատ, 1876): «Կանոնի» շարադրանքում հստակ նշված է հոգևոր դասերի ներկայացուցիչների մասնակցությունը մյուռոնօրհնությանը, ճշտված են երաժշտական հատվածների կատարման պահերը, ինչպես նաև այն իրերի «մասնակցությունը», որոնք կարևոր են ծիսակատարության ժամանակ` թե՛ իբրև խորհուրդ և թե՛ իբրև սպասք:

Սրբալույս մյուռոնը մեր բոլորի ճակատի վրա շողարձակում է որպես Աստծո կնիք` գրված մեր լուսահոգի հայրապետների սրբագործ ձեռքերով:

Դեռևս Հին Կտակարանում օծման այս անուշաբույր յուղը նկատվում էր իբրև այն նյութեղեն միջնորդը, որը մարդկանց և իրերի վրա տեսանելի է դարձնում Սուրբ Հոգու շնորհները և զորությունը: Սակայն հենց նույն Հին Կտակարանում այս յուղով օծելուն արժանանում էին միմիայն ընտրյալ մարդիկ` քահանաները, մարգարեները և թագավորները, որոնք կոչվում էին Աստծո օծյալներ և Նրա ներկայացուցիչներն էին երկրի վրա, և հատկանշական է այն, որ այս կանաչաթույր ու բուրումնավետ հեղուկի` հոգևոր անդաստանից դուրս կիրառումը խստագույն կերպով արգելված է եղել դեռևս հին ժամանակներից:

Մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի աշխարհ գալով՝ մյուռոնը մի նոր խորհուրդ ստացավ հավատավոր ժողովրդի մեջ: Քրիստոնեական վարդապետության խոր ըմբռնմամբ՝ այն խորհուրդ է «խորին» և «խորհրդավոր»:

Քրիստոսն Ինքն է ճշմարիտ մյուռոնը, Ով Իր աստվածության յուղը հեղեց մեր մեղանչական բնության մեջ, օծեց և սրբացրեց մեզ:

Ինքը՝ Փրկիչը, Իր քարոզչությունն սկսելուց հետո առաջին անգամ Նազարեթի ժողովարան մտնելով, բացեց Եսայիի մարգարեության գիրքը և կարդաց այն հատվածը, ուր ասվում է. «Տիրոջ Հոգին Ինձ վրա է, դրա համար իսկ օծեց Ինձ, Ինձ ուղարկեց աղքատներին ավետարանելու, սրտով բեկյալներին բժշկելու» (Ղուկ. Դ 18): Հիսուս Քրիստոսն այս խոսքերն ասաց իբրև կանխասացություն Իր մասին՝ Իրեն Օծյալ անվանելով:

Մենք էլ, Հիսուս Քրիստոսի անունով մկրտվելով, դառնում ենք քրիստոնյաներ, այսինքն` օծյալներ:

Սրբալույս մյուռոնի բույսերը

Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու սրբալույս մյուռոնն իր եզակիությամբ` պատրաստված բազմաթիվ բուրումնալից նյութերից ու բույսերից, տարբերվում է այլ Եկեղեցիներում կիրառվող սուրբ յուղից:

Հայ միջնադարյան մատենագրության մեջ հատուկ տեղ են գրավում հայոց սուրբ մյուռոնի նյութերին ու բույսերին նվիրված գործերը` նյութերի ու բույսերի ամփոփ ցուցակներով, երբեմն պատրաստման ու օրհնության կանոնների հետ միասին:

Ցուցակում ընգրկված են 45 միավոր նյութեր և բույսեր: Նրանցից յուրաքանչյուրն արտահայտում է նյութի կամ բույսի հայատառ, բազմալեզու (հայերեն, արաբերեն, պարսկերեն և այլն) անվանումը:

Ինչպես վկայում են տպագիր աղբյուրները, այդ թվում նաև վերոհիշյալ 1876 թ. Մաշտոցը, «գլխաւոր նիւթ սրբոյ մեռոնին համարի ձէթ ի ձիթենեաց եւ իւղ պալասանի»:

Ձիթենին եվրոպական մշտադալար ծառ է։ Այն համաշխարհային նշանակություն ունեցող կուլտուրա է և մշակվում է աշխարհի բազմաթիվ երկրներում՝ Հունաստանում, Իսպանիայում, Իտալիայում, Ալժիրում, Թուրքիայում, ԱՄՆ-ում և այլ վայրերում։

Բալասան

Բալասան Հրեաստանի կամ բալասան Եգիպտոսի: Հեղուկ է, կոմֆոլա բալզամային մշտադալար ծառ։ Բնության մեջ հանդիպում է Արաբական թերակղզու հարավ-արևմուտքում և Սումալիում։ Այն հիմնականում մշակվում է Պաղեստինում՝ այսպես կոչված Մեքքայի բալզամ ստանալու նպատակով։ Բալզամը՝ բալասան կոչվող հեղանյութը, ծորում է ծառի կեղևի կտրվածքից։

2. Հաբ բալասան

Բալասան Պերուի: Այն հունտ է։ Բնության մեջ հանդիպում է Հարավային Ամերիկայի Խաղաղ օվկիանոսի ափամերձ գոտում։ Միրոքսիրոն բալզամային մշտադալար ծառ է։ Մշակվում է Հնդկաստանում, Շրի Լանկայում և այլ վայրերում։ Բալզամը ստացվում է ծառի կեղևի կտրվածքից։ Պետք է նշել, որ 1890 թ. Մաշտոցի և Ս. Ե. Տեր-Հովհաննիսյանի ցուցակներում տրվում է միայն «2. Հնբ բալասան» անվանաձևը։

3. Մեխակ

Բուրավետ, Սիզիգիում: Բուրավետ մշտադարալ ծառ է։ Այս ծառի հայրենիքը համարվում է Ինդոնեզիան, իսկ ներկայումս մեծ մասշտաբով մշակվում է Հարավարևելյան Ասիայի (Հնդկաստան, Ինդոնեզիա և այլն) և Աֆրիկայի (հատկապես Տանզանիա) արևադարձային երկրներում։

4. Մշտընկույզ

Ընկույզ հնդկական կամ Ճավուզ Պուա։ Մշտընկույզ: Հոտավետ, մշտադալար ծառ է։ Բնության մեջ հանդիպում է Մոլուքյան կղզիներում։ Մշակվում է Հարավարևելյան Ասիայում, Աֆրիկայի և Ամերիկայի արևադարձային երկրներում։ Համաշխարհային նշանակության մշտընկույզ համեմունքը նշված տեսակի ընկույզանման, փայտացած կեղևով ձվաձև սերմն է։

5. Խնկեղեգ

Խնդկեղեգ եղեգային։ Ջրային բազմամյա խոտաբույս է։ Տարածված է հիմնականում հյուսիսային կիսագնդով մեկ, թեև նրա հավանական հայրենիքը Հարավարևելյան Ասիան է: Մշակվում է նաև բազմաթիվ երկրներում՝ Իրանում, Հնդկաստանում, Չինաստանում և այլ վայրերում։ Օգտագործվում են բույսի բոլոր մասերը, հատկապես կոճղարմատը, որը պարունակում է մեծ քանակությամբ խնկեղեգային եթերայուղ։

6. Նարդոս

Նարդոզափիս Յազամանսի։ Բնության մեջ հանդիպում է Նեպալի և Հնդկաստանի բարձր լեռնային շրջաններում։ Կոճղարմատը պարունակում է հոտավետ եթերայուղ։

7. Պղպեղ

Պղպեղ քուբերա։ Փայտացող ցողուններով լիան է։ Բնության մեջ հանդիպում է Մալական թերակղզում և Մալազյան արշիպելագի Մոլուքյան և Զոնդյան կղզիներում։ Մշակվում է Հնդկաստանում, Շրի Լանկայում և այլուր։ Հայտնի հնդկապղպեղ համեմունքը նշված բուսատեսակի կորիզապտուղն է։

8. Շամբալեղակ կամ հունական սամիթ

Պապասա։ Այս կետում առկա են երկու միանգամայն տարբեր բույսերի անուններ։ Առաջինը հոտավետ տեսակի վառ կարմիր խնկահոտ սերմնապատյան է, իսկ երկրորդը՝ իր բուրումնալից եթերայուղով, ավելի դյուրին է պատկերացնել սուրբ մյուռոնի նյութերի շարքում։

9. Մաղաբատրոն

Դարչնածառ կասգա չինական։ Այս մշտադալար ծառը բնության մեջ չի պահպանվել, հայտնի է միայն իբրև մշակովի ծառ։ Մշակվում է Հարավային Չինաստանում, Հնդկաստանում, Շրի Լանկայում, Վիետնամում։ Ներմուծվել է նաև Հարավային Ամերիկա։

10. Պարիսենիկ կամ կինամոմ

Դարչնածառ ցեյլոնյան։ Մշտադալար ծառ է։ Բնության մեջ հանդիպում է Հարավային Հնդկաստանում և Շրի Լանկայում։ Աշխարհահռչակ և մեծ ժողովրդականություն վայելող դարչին համեմունքը ստացվում է այս ծառատեսակի ներքին կեղևից։

11. Խունկ

Խունկ հավաքական հասկացությունը կիրառվում է տարբեր բուսատեսակներից ստացվող բարդ քիմիական կառուցվածքով օժտված հոտավետ խեժային ձյութերը անվանակոչելու համար։ Նրանք արտազատվում են հեղուկ վիճակում, սակայն իրենց քիմիական յուրահատկությունների շնորհիվ օդի հետ շփվելիս պնդանում են և դառնում տարբեր գույնի, ձևի և չափի կտորներ։ Ավելի հաճախ գործածվում է դեռևս հին աշխարհի ժողովուրդներին ծանոթ Բոսվելիա Քարտերի (խնկի ծառ) տեսակից ստացվող խունկը։ Այս տեսակը աճում է Արաբական թերակղզում։

12. Հիլ կամ ղրտիմանե

Կարդամոն իսկական։ Բազմամյա խոտաբույս է։ Բնության մեջ հանդիպում է միայն Հարավային Հնդկաստանի լեռնային անտառներում (Կարդամոնյան լեռներ), սակայն մշակվում է նաև Շրի Լանկայում, Հնդկաչինում, Հարավային Չինաստանում և այլուր։ Հանրահայտ կարդամոն համեմունքն այս տեսակի հոտավետ եթերայուղով հարուստ սերմեր են։

13. Ստորաքս

Ստյուրակ դեղատու։ Մշտադալար ծառ է։ Աճում է միջերկրածովյան ավազանի արևելյան մասում՝ սկսած Իտալիայից մինչև Փոքր Ասիան ներառյալ։ Ընդհանրապես բարձր են գնահատվում ստյուրակ ցեղի տարբեր տեսակներից ստացվող խնկերը։ «Ստորաքս»¬ը ծառից արտազատվող հեղուկ նյութն է, որը օդի հետ շփվելիս արագ չորանում է և դառնում պինդ։

14. Սորյակ հլատ

Ցիմրոպոջոն նարդոս: Բազմամյա խոտաբույս է։ Բնության մեջ հանդիպում է Հնդկաստանի և Շրի Լանկայի լեռներում։ Մշակվում է նաև Մալազիայում։ Տերևները պարունակում են հոտավետ եթերայուղ։

15. Սանտալ սպիտակ կամ սանտալ ապեատ

Սանտալենի սպիտակ։ Մշտադալար ծառ է։ Բնության մեջ հանդիպում է Մալայան կղզիներում։ Մշակվում է Հնդկաստանում։ Ծառատեսակի բնափայտի միջուկը պարունակում է հոտավետ եթերայուղ։

16. Ջուր հասմիկի և այլ ծաղիկներ կամ միեասայիլե

Ջուր հասմիկի և այլ ծաղիկներ կամ միեասայիլե

Այս կետում նշված են երկու տարբեր բուսատեսակների հետ նույնացվող անուններ։ Առաջինը ջուր հասմիկի և այլ ծաղիկների, երկրորդը՝ «միեասայիլե», որը կոչվում է նաեւ «միս», ձյութ է, ստացվում է արոսենու հարավային տեսակից։

Հասմիկը դեղատու թուփ է, բուսատեսակը տարածված է Հարավային Եվրոպայում, Հյուսիսային Աֆրիկայում, Հարավարևելյան Ասիայում և Հյուսիսային Ամերիկայում. մշակվում է որպես եթերայուղատու բույս։

Արոսենի հարավային ծառատեսակից արտազատվող յուղային ձյութը կոչվում է նաև «լևանտական բալզամ»։

17. Քրքում

Քրքում ցանովի։ Բազմամյա խոտաբույս է։ Հայտնի է միայն մշակության մեջ։ Մշակվում է աշխարհի բազմաթիվ երկրներում։ Նրա մշակությամբ աչքի են ընկնում Հարավային Ֆրանսիան և Իսպանիան։

18. Մարդակուշ

Խնկածաղիկ մայորանի։ Բազմամյա խոտաբույս է, ունի միջերկրածովյան ծագում։ Մշակվում է Միջերկրական ծովի առափնյա երկրներում, Հարավային Ասիայում և Ամերիկայում։ Այս բույսի տերևները պարունակում են հոտավետ եթերայուղ։

19. Մահլապ

Դափնեկեռաս դեղատու։ Մշտադալար թուփ է։ Տարածված է Հարավային Եվրոպայում, Փոքր Ասիայում, Արևմտյան Ասիայի երկրներում։ Օգտագործվում է սերմը։

20. Վաղմեռիկ

Ցիմբոպոգոն լիմոնջրասի։ Բազմամյա խոտաբույս է։ Հայտնի է միայն մշակության մեջ։ Մշակվում է Հնդկաստանում, Շրի Լանկայում և Մալազիայում։ Այս բույսի տերևներից ստացվում է լիմոնաջրասի եթերայուղ։

21. Կիպատիս

Դուն կլոր։ Բազմամյա խոտաբույս է: Տարածված է աշխարհով մեկ, բայց ավելի շատ` Ասիայի արեւադարձային եւ մերձարեւադարձային երկրներում։ Մշակվում է նաեւ Աֆրիկայում։ Կոճղարմատի պալարանման հաստացումները պարունակում են հոտավետ եթերայուղ։

22. Ասարիոն

Ասարիոն եվրոպական։ Բազմամյա խոտաբույս է։ Հանդիպում է հյուսիսային կիսագնդի բարեխառն գոտու լայնատերև անտառներում։ Օգտագործվում են բույսի տարբեր մասերը, հատկապես եթերայուղով հարուստ արմատները։

23. Զրվարդ կամ պլպլուկ վարդ

Վարդ հարյուրատերև։ Թուփ է` ծագումով հավանաբար Իրանից։ Տարածված է նաև Հարավարևելյան Եվրոպայում, Անդրկովկասում, Փոքր և Միջին Ասիայում, Հնդկաստանում։ Պսակաթերթերը պարունակում են հոտավետ եթերայուղ։

24. Երիցուկ կամ պապունաճ

Երիցուկ դեղատնային։ Միամյա խոտաբույս է։ Տարածված է Եվրոպայում, Ասիայում, Հյուսիսային Աֆրիկայում։ Որպես մոլախոտ՝ թափանցել է Հյուսիսային Ամերիկա և Ավստրալիա։ Ծաղիկները պարունակում են եթերայուղ։

25. Մանուշակ կամ պենեֆշաճ

Մանուշակ բուրավետ։ Բազմամյա խոտաբույս է։ Տարածված է ամբողջ Եվրոպայում, Կովկասում, Իրանում, Փոքր Ասիայում և Միջին Ասիայում։ Մշակվում է Հարավային Ֆրանսիայում, Իսպանիայում, Իտալիայում, Ալժիրում և այլուր։ Ծաղիկները պարունակում են հոտավետ եթերայուղ։

26. Կոկոռի կամ նոնոֆարի ծաղիկ

Լոտոս ընկուզակիր։ Բազմամյա ջրային խոտաբույս է։ Հավանաբար նաև մարդու կողմից մշակվելու հետևանքով ձեռք է բերել բնականից ավելի մեծ տարածում Հարավարևելյան Ասիայում և Ավստրալիայի հյուսիսում, ինչպես նաև Կասպից ծովի ափերին՝ Վոլգայի և Քուռի գետաբերաններում։ Սերմերը և կոճղարմատը պարունակում են ամենաբազմազան նյութեր։

27. Նարնջի ծաղիկ

Նարնջենի թթու։ Մշտադալար ծառ է։ Թեպետ հայրենիքը Հարավային Չինաստանն ու Հնդկաստանն են, սակայն մշակվում է նաև Հարավարևելյան Ասիայում։ Ծաղիկները պարունակում են հոտավետ եթերայուղ։

28. Պղպեղ սպիտակ, պղպեղ սև

Ընդային արմատների օգնությամբ մագլցող լիան է։ Սևը բույսի ամբողջ պտուղն է, սպիտակը՝ պտղակորիզը։ Բնության մեջ հանդիպում է Հնդկաստանում, Շրի Լանկայում։ Մշակվում է Ասիայի, Աֆրիկայի և Հարավային Ամերիկայի արևադարձային երկրներում։

29. Վայրի կակաչի տերև կամ կասլ տերև

Այս և հաջորդ կետում բույսերի անունները կրկնվում են, թեև նշվում են նրանց տարբեր օրգանները, 29-րդում՝ տերևը, 30-րդում՝ ծաղիկը։ Դափնին ազնիվ մշտադալար ծառ է։ Տարածված է Միջերկրական ծովի առափնյա երկրներում ու կղզիներում, ինչպես նաև Սև ծովի առափնյա գոտում։ Բոլոր մասերը, հատկապես՝ տերևը և պտուղը, պարունակում են հոտավետ եթերայուղ։

30. Վայրի կակաչի ծաղիկ կամ կասլի ծաղիկ

Ցիտրուս լիմելա, նամայենի։ Մշտադալար ծառ է, ծագումով` Հիմալայներից։ Մշակվում է Հարավային Եվրոպայում, Հարավարևելյան Ասիայում, Աֆրիկայում և Ամերիկայում։ Ծաղիկները և պտուղը պարունակում են լիմոնի եթերայուղ։

31. Մարտենու տերև

Մարտենի սովորական։ Մշտադալար թուփ է։ Բնության մեջ հանդիպում է Միջերկրական ծովի առափնյա երկրներում և կղզիներում: Տարածվելով դեպի արևելք` հասնում է մինչև Աֆղանստան։ Մշակվում է Հարավային Եվրոպայում, Հյուսիսային Աֆրիկայում, Հնդկաստանում և այլուր։ Տերևները և ծաղիկները պարունակում են եթերայուղ։

32. Նարկիզ կամ նրճես

Նարկիզ անունը կիրառվում է երկու միանգամայն տարբեր ցեղեր անվանակոչելու համար։ Միամյա խոտաբույս է։ Բնության մեջ հանդիպում է Միջերկրական ծովի առափնյա երկրներում։ Նաև մշակվում է։ Ծաղիկներն ու սերմերը պարունակում են եթերայուղ։

33. Պտուղ դանու կամ հապլղար

Դափնի ազնիվ։

34. Լատեն

Այս կետում առկա են ոչ համարժեք նյութերի անուններ, որոնք ստացվում են երկու տարբեր բույսերից։ Լատենը անուշահոտ ձյութ է, որն ստացվում է ցիալուս խնկաբեր տեսակից։ Ցիալուս խնկաբերը մշտադալար թուփ է։ Տարածված է Միջերկրական ծովի առափնյա երկրներում։ Ընձյուղներն ու տերևները պարունակում են հոտավետ ձյութ։

35. Կոճապղպեղ

Կոճղապղպեղ դեղատու։ Բազմամյա խոտաբույս է։ Բնության մեջ չի պահպանվել։ Մշակվում է աշխարհի գրեթե բոլոր արևադարձային երկրներում՝ հատկապես Հնդկաստանում։ Հանրահայտ կոճղապղպեղ համեմունքը ստացվում է այս տեսակի կոճղարմատից։

36. Մալտաքի

Պիստակենի մաստիկայի։ Ծառ է։ Բնության մեջ հանդիպում է Միջերկրական ծովի ափամերձ երկրներում և կղզիներում՝ թափանցելով Անատոլիա, Սիրիա, Պաղեստին։ Մշակվում է հատկապես Էգեյան ծովի Քիոս կղզում։ Մաստիկան ձյութ է, որ արտազատվում է ծառի բնից։

37. Ակվիլալիա

Ակվիլալիա աղալուքի։ Ծառ է։ Տարածված է Հարավային Չինաստանում, Հնդկաստանում։ Բնափայտից ստացվում է հոտավետ ձյութ։

38. Հեղուկ բալասան

Կոմֆորա բալզամային։

39. Ամպար կամ ամբլելա

Աբելմոսխուս մշկահոտ։ Միամյա խոտաբույս է։ Տարածված է Հարավարևելյան Ասիայի, Աֆրիկայի և Ավստրալիայի արևադարձային գոտում։ Սերմերից ստացվում է արժեքավոր եթերայուղ՝ ամբլելա։

40. Մուշկ

Մուշկը խիստ հոտավետ նյութ է, որի հոտը պահպանվում է երկար ժամանակ։ Հաճախ այն կոչվում է ձեռք բերման վայրի անունով (Մուշկ զիբերի, մուշկ բենջալի և այլն)։

41. Նարդոս խաթայի

Նարդոս գարշահոտ։ Բազմամյա խոտաբույս է։ Հանդիպում է Միջերկրական ծովի առափնյա երկրներում և, տարածվելով դեպի արևելք, հասնում Չինաստան ու Հիմալայներ։ Մշակվում է Արևելքի երկրներում, ուր հայտնի է «պարսկական ալմաստ» անունով։ Արմատի կաթնահյութը պարունակում է ձյութ, խեժ, եթերայուղ և այլ նյութեր։

42. Մանուշակի արմատ

Կոչվում է նաև հիրիկ գերմանական։ Բազմամյա խոտաբույս է։ Հանդիպում է Միջերկրական ծովի առափնյա երկրներում։ Մշակվում է նաև Ասիայի երկրներում՝ սկսած Փոքր Ասիայից մինչև Հնդկաստան և Նեպալ։ Կոճղարմատը պարունակում է մանուշակի բուրմունքով եթերայուղ։

43. Մատուտակ կամ հոռոմ խունկ (միա)

Մատուտակը քաղցրահամ արմատով բույս է։ Հոռոմ խունկը ստացվում է դեղատու ստյուրակից, իսկ միան՝ սլուսենի հարավային տեսակից։ Ս. մյուռոնին համահունչ են վերջին երկու նյութերը, որոնց մասին արդեն խոսվել է (տե՛ս կետ 13, 16)։ Այստեղ հարկ է ծանոթանալ մատուտակի հետ։

Մատուտակ մերկ։ Բազմամյա խոտաբույս է։ Տարածված է ամբողջ Եվրոպայում, ինչպես նաև Կովկասում և Անդրկովկասում։ Կոճղարմատն ունի լայն կիրառություն։

44. Նարնջի ջուր

45. Վարդաջուր

Ուսումնասիրությունից հանգում ենք այն եզրակացության, որ 1876 թ. Մաշտոցում նշված քառասունհինգ կետերում, ընդհանուր առմամբ, առկա են երեսունինը տեսակի բույսեր։

Մեր ձեռքի տակ ունենալով բույսերի գիտական անունները՝ դժվար չէր համոզվել, որ վերը նշված Մաշտոցում նրանցից չորսը կրկնվում են։ Դրանք են` Կոմֆորա բալզամային (1 և 38 կետեր), Դափնի ազնիվ (29 և 33), Նարնջենի թթու (27 և 44) և Վարդ հարյուրատերև (23 և 45)։

Այսպիսով՝ միայն բույսերի գիտական անունների շնորհիվ հնարավոր դարձավ պարզել բոլոր նույնությունները, ինչպես նաև նույն կետի մի քանի բույսերից կատարել ամենահավանական բույսի ընտրությունը։ Մինչդեռ բույսերի ժողովրդական անունների վրա հիմնվելով՝ ստիպված կլինենք կրկնություն համարել 6-րդ և 41-րդ կետերի նարդոսները կամ 25-րդ և 42-րդ կետերի մանուշակները, որոնք բոլորովին տարբեր բույսեր են։

Պետք է նշել նաև, որ սրբալույս մյուռոնի կազմության մեջ մտնում է գինին, որը նույնպես ունի բուսական ծագում և ստացվում է խաղողի մշակովի տեսակից, որի լավագույն տեսակը վերցնում ենք հենց Հայաստան աշխարհից՝ Արարատյան դաշտավայրից և Վայոց ձորից։

Վերջին շրջանում սրբալույս մյուռոնի օրհնության համար օգտագործվող բույսերի և նյութերի թերևս մեկ տասնյակից ավելին ստանում ենք Հայաստանի տարբեր շրջաններից։

Դրանք են՝

1. աբեղայախոտ (նարդոսատերև),

2. մարիամխոտ,

3. սև խաղողի ազնիվ գինի,

4. գլխենի (ղանթափար),

5. ուրցադաղձ,

6. վայրի նշան ծաղիկ,

7. անթառամ ծաղիկ,

8. նարդոս խաթալի կամ հերակլախոտ,

9. լորենու ծաղիկ,

10. ուրցի տերև և յուղ,

11. եղեսպագ մեռոնի,

12. վայրի կակաչի տերև,

13. վայրի կակաչի ծաղիկ,

14. ռեհան կանաչ,

15. խնկեղեգ եղեգային,

16. վարդ հարյուրատերև,

17. մանուշակ բուրավետ,

18. վաղենակ դեղատու։

2008 թ. Մյուռոնօրհնության հարցերով զբաղվող հանձնախումբը՝ գլխավորությամբ Վեհափառ Հայրապետի, Մյուռոնօրհնության բույսերի, արմատների, ծաղիկների, յուղերի և օգտագործվելիք այլ նյութերի թիվը հասցրեց 70-ի:

Սրբալույս մյուռոնի օրհնությանը վերաբերող առարկաները

Սուրբ մյուռոն եփելու կաթսաները

Սուրբ մյուռոն եփելու համար կիրառվում են երկու տեսակի կաթսաներ՝ առաջնահերթ և երկրորդական։

Առաջնահերթ են համարվում այն կաթսաները, որոնք պղնձից են, անագապատ, լինում են մեծ կամ միջին չափի, որոնք իրենց մեջ ներառում են արդեն սրբալույս մյուռոնի բաղադրության եփված նյութը: Ընդհանրապես կաթսաները պահպանվում են աթոռանիստ վանքում՝ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնում:

Վերջին հարյուր տարիներին Էջմիածնի վանքում մյուռոնօրհնեքի համար օգտագործվող առաջնահերթ կաթսան ցուցադրվում է Մայր տաճարի թանգարանում: Այն ունի ոսկեզօծ հավելվածներ, ձուլածո է, կափարիչը՝ գմբեթավոր, որի վերջնամասը զարդարված է աղավնու նշանով, որը խորհրդանշում է Սուրբ Հոգին: Արծաթյա այս մեծ կաթսան զարդարված է նկարչագեղ բարդ հորինվածքով. Հայր Աստված, Հիսուս Քրիստոս, գահակալ Տիրամայրը, հրեշտակները, առաքյալները, Գրիգոր Լուսավորիչը, Էջմիածնի վանքը և այլն:

Իսկ երկրորդական են համարվում այն կաթսաները, որոնց մեջ է սկսվում մյուռոնօրհնեքի նախապատրաստական աշխատանքները, և այդ բոլոր հավաքված յուղերը, բույսերը, արմատները և այլ պարագաներ միախառնված եռացվում են հենց այս երկրորդական կաթսայում: Երկրորդական կաթսաները նույնպես լինում են պղնձից:

Պետք է նշել նաև, որ թե՛ առաջնահերթ և թե՛ երկրորդական կաթսաներն իրարից այնքան էլ չեն տարբերվում, հիմնական տարբերակումն առաջնահերթի՝ զարդաքանդակներն են:

Այնուամենայնիվ այս երկու տեսակի կաթսաների դերը մեծ է, քանի որ մեկում պատրաստվում է, իսկ մյուսում՝ օրհնվում:

Մյուռոնաթափ աղավնի

Ինչպես արդեն վերը նշեցինք, աղավնին՝ Սուրբ Հոգու խորհրդանիշն է, և հենց սա է գլխավոր պատճառը, որ մենք մեր Եկեղեցու որոշ ծեսերում (Մկրտություն, Դրոշմ, Ձեռնադրություն և այլն) օգտագործում ենք մյուռոնաթափ աղավնի:

Ընդհանրապես մյուռոնաթափ աղավնիներն ունեն միանման կառուցվածք: Պատվանդանները կլոր են կամ բրգաձև՝ վրան խնձորակ, որի վրա կանգնած է աղավնին: Աղավնին երբեմն կանգնած է ճյուղի վրա: Ահա մյուռոնաթափ աղավնու խորհուրդը և ձևը, որով առաջնորդվում ենք մենք Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցում:

Սուրբ Գեղարդ

Մյուռոնօրհնեքին կատարվող ծեսի մեջ առանձնահատուկ տեղ են գրավում հատկապես մի քանի սրբություններ, որոնցից առաջինը սուրբ Գեղարդն է՝ Ղուկիանոս հարյուրապետի նիզակի ծայրը, որով խոցեցին Հիսուս Քրիստոսի կողը:

Սուրբ Գեղարդի Հայաստանում գտնվելը կապված է Թադեոս առաքյալի անվան հետ: Նա, երբ քարոզչության նպատակով Հայաստան եկավ, իր հետ բերեց սբ Գեղարդը:

Երկար ժամանակ սուրբ Գեղարդը պահպանվում էր Այրիվանքում կամ Գեղարդում, որի մասին կան բազմաթիվ հիշատակություններ: Ներկա պահին այդ սրբությունը գտնվում է Մայր տաճարի թանգարանում: Սուրբ Գեղարդը, որպես զորավոր ուժ, օգտագործել են համաճարակների ժամանակ, և նրա այդ զորավոր ուժը հայտնի է նաև մեր հարևան ազգերին:

Սուրբ խաչ

Մյուռոնօրհնությանը օգտագործվող մյուս կարևոր սրբություններից է խաչը՝ իբրև կյանքի նշան: Սուրբ Էջմիածնում և հայոց այլ հոգևոր կենտրոններում կան պատմաավանդական անցյալ ունեցող բազմաթիվ խաչեր:

Մեր օրերում մյուռոնօրհնության ժամանակ օգտագործվում է կենաց փայտով մի խաչ, որի կլոր կոթառի վրա զարդանախշեր կան:

Սուրբ Ավետարան

«Կանոնում» նշված Ավետարանների համար տարբեր ժամանակ տարբեր ձեռագրեր են գործածել: Առաջներում մյուռոնօրհնեքի ժամանակ դուրս էր բերվում հայտնի «Էջմիածնի Ավետարանը», որը 989 է թվագրվում:

Իսկ այժմ Մայր Աթոռում մյուռոնօրհնության ժամանակ օգտագործվում է գեղեցիկ կազմով որևէ Ավետարան:

Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի Աջը

Աջը հնագույն ժամանակներից ընդունվել է Հայոց Եկեղեցու կողմից:

Աջը պայմանական հասկացողություն է, քանի որ բազկի տեսք ստացած արծաթյա պահարանի մեջ դրվում են ընդհանրապես սրբի նշխարները: «Կանոնում» հիշատակված ամենակարևոր ու մեծագույն հարգանք վայելողը, որպես եկեղեցական սրբություն, սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի Աջն է:

Հենց այս Աջով Հայրապետը մյուռոնօրհնության ժամանակ օրհնում է սուրբ մյուռոնը: Այս սրբի Աջով են կաթողիկոս և եպիսկոպոս օծում: Այս Աջին վերագրվել է համաճարակներից փրկելու հրաշագործ զորությունը:

Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի Աջի պաշտամունքը համազգային հեղինակություն է ստացել հատկապես 10-րդ դարից սկսած:

Ահա այսպիսի համազգային հարգանք վայելող սրբությամբ է խառնվում՝ օրհնվում սրբալույս մյուռոնը Վեհափառ Հայրապետի կողմից:

Մյուռոնի կաթսայի գորգը

Սրբալույս մյուռոնի կաթսայի գորգը ծիսակատարության ժամանակ փռում են կաթսայի տակ: Մեր օրերում հատուկ գորգ գոյություն չունի: Կաթսայի տակ գցում են ամենագեղեցիկը, ամենահայկականը:

Ըստ «Կանոնի»՝ ծիսակատարության բոլոր մասնակիցները՝ Վեհափառ Հայրապետից սկսած մինչև դպիրները, շքեղ հանդերձավորմամբ են բեմ բարձրանում: Նրանց կրած իրերը՝ խաչերը, Ավետարանները, խաչվառները, սկիհները, հայրապետական քողը, գավազանն ու խաչը, բուրվառները, կերոններն ու մոմերը, լապտերները, քշոցները, նպաստում են ծիսակատարության շքեղությանը, ինչպես նաև զգեստների թանկարժեք և ոսկեհյուս բանվածքները, երաժշտության վեհաշուք օգտագործումը:

Սենիկ սրկ. Մխիթարյան (այժմ՝ Սամվել վարդապետ, Հաղարծնավանքի վանահայր)

Աղբյուր՝ «Քրիստոնյա Հայաստան» շաբաթաթերթ, 2008, Մյուռոնօրհնեքի բացառիկ

2015 թվականի մյուռոնօրհնության արարողությունը Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնում, սեպտեմբերի 27-ին` Վարագա Ս. Խաչի տոնի օրը:

Արարողության ընթացքը մեկնաբանում է Տ. Մարկոս քահանա Մանգասարյանը:

Google Sites

Report abuse

Հայոց սրբալույս մյուռոնի բույսերը և պատրաստման կերպը

Սրբալույս մյուռոնի բույսերը

Սրբալույս մյուռոնի օրհնությանը վերաբերող առարկաները

Որոնում ըստ պիտակների