Պատմական Հորթուն գյուղատեղին

Հորթուն գյուղատեղիից 1 կմ արևմուտք՝ բարձրադիր բլրի վրա է տեղակայված Սպիտակ վանքը (պետ. ցուցիչ` 3.43.3.): ԺԳ դարի վանական համալիրի ավերակները դեռևս  տեսանելի են:

Ամենայն հավանականությամբ սույն վանական համալիրի մաս է կազմել նաև  պատմական կարևոր արժեք ներկայացնող, ցավոք, նաև մոռացության մատնված «Հորթուն գյուղատեղիից մոտ երեք կիլոմետր հյուսիս-արևելք գետակի աջ կողմի ժայռոտ լանջին» գտնվող ժայռափոր վանքը՝ իր գավիթով և խցերով։ Այս վանքը ժողովուրդը կապել է սբ Սարգսի անվան հետ: Չկա որևէ ստույգ տեղեկություն,  որ այն սբ Սարգսին է նվիրված: Ժողովրդական մեկ այլ զրույցի համաձայն՝ այստեղ ժամանակին ճգնել է Սարգիս անունով մեկը, որի անվան հետ  հետագայում կապվել է սրբատեղին: Այս հարցը, բնականաբար, հավելյալ հնագիտական ուսումնասիրություն է պահանջում:

Վանք կարելի է մտնել շարժական սանդուղքով. հնարավոր է,  որ մշտապես  էլ այդ միջոցով է տեղի ունեցել վանականների կամ  ուխտավորների մուտքը վանք:

Ժայռափոր վանքի ավանդույթը հատուկ է տարածաշրջանին. ասվածի լավագույն ապացույցը Խոսրովի արգելոցում հանդիպող բազմաթիվ վանքերը, խցերն ու ճգնարաններն են, որոնք թվագրվում են 12-13-րդ դդ.:

Հավանական է, որ  Հորթունի ժայռափոր վանքը նույնպես այդ ժամանակաշրջանի ծնունդ է:

Սբ Սարգիս ժայռափոր վանքը, ըստ տեղացիների պատմածի, ներկայիս Զանգակատուն գյուղի հիմնադրումից ի վեր եղել է բնակիչների և տարածաշրջանում ապրողների համար ուխտատեղի: Գյուղացիներն այսօր էլ ուխտի են գնում այս սրբավայրը՝ հիմնականում գարնան վերջին և աշնան սկզբին: Սա թերևս պետք է բացատրել  հիշյալ եղանակներին հատուկ բարենպաստ կլիմայական պայմաններով: Չկա հատուկ եկեղեցական հիշատակման օր:

Բնակչության մեջ տարածված զրույցի համաձայն՝ ժայռափոր վանքը հայ-թուրքական բախումների ժամանակ ծառայել է նաև որպես դիտակետ՝ հարձակումներից պաշտպանվելու համար:

Ժայռափոր վանքն  այսօր հայտնի է հիմնականում տեղացիներին: Վերջին շրջանում, սակայն, արշավասերներն են իրենց գրառումներով և լուսաբանություններով փորձել ուշադրություն հրավիրել պատմական այս հատվածի վրա: Մեր համոզմամբ՝ ավելին իմանալու, այլև եղածը փրկելու համար խիստ անհրաժեշտ է  տեղանքում պեղման և մաքրման աշխատանքներ իրականացնել: Հակառակ դեպքում կարճ ժամանակ անց հայրենիքի այս հատվածի հիշողությունը ևս  կանհետանա:

Տ. Գևորգ եպիսկոպոս Սարոյան

Առաջնորդ Մասյացոտնի թեմի