481 թվականի աշնանը Ատրվշնասպն իր յոթ հազարանոց զորքով Ատրպատականի կողմից ներխուժում է Հայաստան՝ փորձելով գրավել երկիրը:

Հայկական 400 հոգուց բաղկացած փոքրիկ զորագունդը Վահանի եղբայր Վասակ Մամիկոնյանի գլխավորությամբ՝ Դվինից շարժվում է դեպի Նախիջևան՝ պարսիկների առաջխաղացումը կանխելու համար, իսկ Սահակ Բագրատունին և Վահան Մամիկոնյանը մնում են Դվինում՝ ժողովրդին խրախուսելու և հայրենասիրական ուժերին համախմբելու նպատակով: Վասակի գլխավորած հայկական զորքը, իմանալով, որ թշնամին արդեն անցել է Արաքս գետը, բանակ է դնում Նախիջևանի մոտ գտնվող Վարազկերտ գյուղում և առաջապահ մի գնդով շարժվում է Կռուակք գյուղը՝ պարսկական զորաբանակի մասին տեղեկություններ հավաքելու նպատակով: Սակայն պարզվում է, որ իր զորքով այնտեղ էր հասել նաև Ատրվշնասպը: Վասակ Մամիկոնյանը, իմանալով, որ ընկել են ծուղակի մեջ և կարող են գերի ընկնել թշնամու ձեռքը, դիմում է հնարամտության: Նախ՝ կասկածներ չհարուցելու համար նա իր զորքին հրամայում է, որ երկու-երեք հոգուց բաղկացած խմբերով դուրս գան գյուղից և վերադառնան Վարազկերտ, որից հետո ինքը Ատրվշնասպ մարզպանին ներկայանում է որպես դեսպան և հայերի կողմից նրան դիմում խաղաղության առաջարկով: Մարզպանը մի կողմից ուրախանում է, որ կրկին անգամ պիտի իշխի Հայաստանի վրա և դրանով կազատվի Պերոզի նախատինքներից,  մյուս կողմից՝ մերժում է Վասակի առաջարկը, ասելով, որ մի ապստամբ երկիր չի կարող խաղաղության առաջարկ անել, քանի որ նա պետություն չունի:

Այն բանից հետո, երբ Վասակն իր զորքերն ապահով  դուրս է բերում գյուղից,  պարսիկ դեսպանին հետ է վերադարձնում և մարզպանին տեղեկացնում, որ «ինձնով ոչ ոք ոչ մի պատգամ էլ չի հղել ձեզ»:

Վասակ Մամիկոնյանը վերադառնալով Վարազկերտ և իր զորավարների հետ խորհրդակցելուց հետո որոշում է պարսիկների դեմ բաց դաշտում ճակատամարտ չտալ, այլ շարժվել Մասիսի լանջին գտնվող Ակոռի գյուղը, որպեսզի հարկ եղած դեպքում կարողանան ամրանալ լեռան անառիկ մասերում և կազմակերպել դիմադրություն մինչև նոր օգնական զորքերի հասնելը: Միաժամանակ նա հայտնում է, որ պարսկական բանակը թեև մեծաքանակ էր, բայց այնքան էլ մարտունակ չէր:

481 թ. Ակոռիի մոտ տեղի է ունենում վճռական ճակատամարտ, որը հայ զինական արվեստի փայլուն դրսևորումներից մեկն է։  Հայկական 400 հոգուց բաղկացած զորաջոկատը կատարյալ հաղթանակ է տանում պարսկական 7000 զինվոր ունացող բանակի նկատմամբ: Ճակատամարտի նախօրյակին հայկական զորքը բաժանվում է չորս մասի.  ձախ թև, որի հրամանատարությունը ստանձնում է Գարջույլ մախազը, աջ թև, որը ղեկավարում էր Ատոմ Գնունին: Այս երկու թևերի միջև տեղակայվում է օժանդակ մի զորամաս՝ Ներսեհի և Հրահատ Կամսարական եղբայրների գլխավորությամբ, որպեսզի հարկ եղած դեպքում օգնություն ցուցաբերվեր աջ և ձախ թևերին: Իսկ կենտրոնը, որն իր վրա պետք է վերցներ կռվի ողջ ծանրությունը, հանձնվում է Վասակ Մամիկոնյանին և Բաբգեն Սյունուն:

Հատկանշական է, որ հայ զինականները ճակատամարտի նախօրյակին փառք տալով դիմում են Աստծուն. «Օգնի՛ր մեզ, մեր Փրկիչ Աստված, հանուն և ի փառս քո անվան: Թող հեթանոսները չհամարձակվեն հարցնել, թե հապա ու՞ր է նրանց Աստվածը»:

Պարսիկներն իմանալով, որ հայերի ռազմական ուժը շատ թույլ է, մտածում են, որ նրանք, որպես խելացնորված կամավորներ եկել են մեռնելու, առանց դիրքեր գրավելու՝ անմիջապես հարձակվում են նրանց վրա: Սկսվում է կատաղի մի կռիվ, որի ընթացքում հայ զորավարներից Գարջույլը դավաճանում է և իր հարյուրյակով անցնում թշնամու կողմը: Բայց դրանից հայկական զորքը չի հուսահատվում և ընկճվում, այլ հերոսաբար շարունակում է իր դիմադրությունը թշնամու գերազանց ուժերի դեմ: Ճակատամարտի ամենաեռուն պահին հայկական զորքերի հարվածներից կոտորվում և դիաթավալ են լինում բազմաթիվ պարսիկներ, այդ թվում՝ Ատրվշնասպ մարզպանը: Ջախջախվում է նաև կատեշների զորագունդը, որը, դավաճան Գարջույլի գլխավորությամբ, թիկունքից հարձակվել էր Կամսարականների օժանդակ զորքի վրա։ Ներսեհ Կամսարականը սպանում է նաև կատեշների հրամանատարին:

Ակոռիի ճակատամարտը վերջանում է հայերի լիակատար հաղթանակով և պարսիկների կատարյալ պարտությամբ, իսկ հայերի՝ Վահանանց ազատագրական պատերազմը չեզոքացնելու պարսիկների առաջին փորձը մատնվում է անհաջողության: Հակառակորդի զորագլուխներից ազատվում է միայն դավաճան Գդիհոն Սյունին, որը պարսկական ջարդված բանակի մնացորդների հետ դիմում է փախուստի՝ հայերի ձեռքը թողնելով մեծ քանակությամբ ավար, ձիեր և գերիներ:

Թեև պարսկական զորքը լուրջ պարտություն էր կրել, բայց և այնպես դավաճան երկու հայ իշխաններ՝ Վառգոշ Գնթունին և Վասակ Սահառունին, որոնք Գարջույլի հետ անցել էին պարսիկների կողմը, հայերի մեջ խուճապ առաջացնելու նպատակով, բոլորից շուտ հասնում են Դվին և գուժում, որ հայկական զորքը պարտվել է ու դիակնացել: Սակայն, այդ լուրը դեռ չէր տարածվել քաղաքում, երբ Դվին է ժամանում Առաստոմ Գնունին և  ավետում  հայ զորքի տարած փայլուն հաղթանակի մասին, թե՝ «հաղթեց սուրբ Խաչի զորությունը, որ միշտ է հաղթում»:

Լրաբերից հետո Դվին է գալիս հայկական զորքը՝ իր հետ բերելով մեծ քանակությամբ ռազմական ավար: Քաղաքի բնակչությունը ցնծալից ուրախությամբ է ընդունում հայրենիքի համար պայքարողներին: Դվինում տեղի են ունենում մեծամեծ հանդիսություններ և խնճույքներ ի պատիվ հայ զորքի և նրա հրամանատարների, որոնք պարտության էին մատնել թշնամու գերազանց ուժին և փրկել երկիրը վերահաս վտանգից:

Ակոռիի հերոսական ճակատամարտն է՛լ ավելի է մեծացնում հավատը ազատագրության համար պայքարող հայերի մեջ՝ սեփական ուժերով և աստծու զորությամբ նրանց մղելով նոր հաղթանակների:

Ավետիս ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ 

Պատմական գիտ.  թեկնածու, դոցենտ,

Գևորգյան հոգևոր ճեմարանի  դասախոս