Հրապարակախոսական

Յուրաքանչյուր ճշմարիտ հայ Աստծո պարգև պետք է  համարի իրեն բաժին ընկած հողակտորը՝ թող որ քարքարոտ,  լեզուն՝ թող որ միայն իրեն հասկանալի, արարելու ու կերտելու, ապրելու ու մեռնելու, մոխիրների տակից մշտապես փյունիկվելու, վերստին ծլարձակվելու, վերընձյուղվելու այս գոյակերպի խորհուրդը, իր ազգանունը, իր հազարամյա լեգենդներն ու առասպելները, իր պատմությունը, մշակույթը, պապուպապերից իրեն փոխանցված ազգային ավանդույթները, ասել է թե՝ միայն ու միայն իրեն պատկանող անկրկնելի այս ինքնությունը։ Եթե խոր մտածենք, մեր լինելությունը ինքնին Աստծո պարգև է։

Հոգեմտավոր այլ կառույց, կենսափիլիսոփայական այլ ըմբռնումներ ունեցող մարդն ինչպես ուզում է, ինչ ուզում է, թող մտածի, ինչ արժեքներ է կրում, ինչ հոգևոր կողմնորոշում ունի՝ իր խնդիրն է։ Սակայն ես՝  Հայկ Նահապետից սերված մարդս,  պարգև եմ համարում  1700-ամյա քրիստոնեական իմ հավատքը, իմ հավատքի լուսակենտրոն, էներգաբաշխ Միածնաէջք Մայր Աթոռը՝  սրի, թրի, յաթաղանի տակով անցած, զրկանքներից, տառապանքներից, մահվան երախից անգամ հարություն ու կյանք առած, իմ առողջ ու կենսալի իմաստության օրրանը։

Մարդու մանկության ու պատանեկության արահետներն անցնում են հոգեկան ու իմացական խմորումների, երևակայության ու պատկերացումների զարմանալի գունեղ պատկերների միջով, որոնք մշտապես մնում են մարդու հետ նրա կյանքի բոլոր շրջապտույտներում։ Հասունության նրա հետագա խառնվածքի ինչն ու ինչպեսը պայմանավորված են տպավորությունների հենց այն շաղախով, որով կերտվում է նրա հոգևոր ու մտավոր աշխարհը, ստեղծվում փոխադարձ կապն ազգ ընդհանրական հասկացության ու կոնկրետ մարդու միջև։ Իսկ այդ կապը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ ազգի լեզուն ու մտածողությունը, գիրն ու գրականությունը, մշակույթն ու պատմությունը, հողն ու այդ հողի վրա թողած նրա կնիքը՝ հարընթաց  ու հոգեհարազատ, անփոխարինելի ու թանկ։ Եվ պատահական չէ, որ ազգային մեծագույն արժեքները մարդը կոչել է մոր անունով՝ ոչ միայն իր սիրո չափն ընդգծելու, այլև երախտագիտությունը, դրանց մեջ մայրության հարատևության խորհուրդն ու խորհրդանիշը, մայրության նվիրումն ու զոհաբերությունը զգալու, տեսնելու  համար։ Այդ մեծատառ, մեծանուն արժեքներից մեկն էլ մեզ համար հիրավի մեր Մայր Եկեղեցին է՝ իր տվածով ու թողածով, իր հանճարով ու քանքարով։ Գաղտնիք չէ, որ մինչև 20-րդ դար ստեղծված մեր բոլոր քաղաքակրթական արժեքները, որով գիտենք հպարտանալ ու պարծենալ, վանական մտքի, սրտի ու նվիրումի արգասիք են, որի  արժեհամակարգային մտածողության մեջ ամենևին «կղերաֆեոդալականության» բարբաջանք չկա, ինչպես չկա նաև  անուսին ու տգետին հատուկ նեղմտություն։ 

Մեզ պարզապես գիտակցել է պետք, որ մոլորակի որ անկյունում էլ ապրելու լինես՝ քոնը այն հողակտորն է, ուր քո Աստվածն է ու քո Աստծո Տունը, ուր քո սրբություններն են, քո նախնյաց արմատներն ու սաղարթները, ուր քո անցյալն է ու քո ապագան, քո հին ու նոր ողջ կերտվածքը, ուր միարժեքորեն թևածում են Աստծո Խոսքն ու ծառայի խոստովանությունը, ուր բոցկլտում է հայ հանճարի կանթեղը՝ որպես «աղբյուր իմաստությանց», որպես բուրվառ «յոթնալույս» վարդապետաց։

Անհասանելին մշտապես խորհրդավորի կերպար ունի, և քանի որ ի սկզբանե մարդուն բնորոշ է ամեն բան տեսնելն ու շոշափելը, զգալն ու երևակայելն իմացությունների, ենթադրությունների, պատկերացումների, երևակայությունների և դիտադաշտի որոշակի սահմաններում, ուստի սահման, ժամանակ ու տարածություն չունեցող անսահմանը, անժամանակը մնում է անըմբռնելի, հաճախ վախ առաջացնելու չափ առեղծվածային։ Սակայն հայի համար ժամանակն ու անժամանակը, հասանելին ու անհասը, ըմբռնելին ու անըմբռնելին շոշափելի դարձան ու խաչասերվեցին Հայոց Եկեղեցի հասկացության ու խորհրդի մեջ՝ որպես ազգ ու հավաքականություն հաստատապես ապրելու և հարատևելու անշրջելի, անտարակուսելի  հրամայականով։

17 դար է արդեն, ինչ մոլորակի վրա իր փառահեղ ու սքանչելի մկրտության կնիքն է թողել Հայոց Եկեղեցին, թողել մեր ժողովրդի հոգու ու մտքի լույսի շեղբը, թողել նրա սրտի մորմոքը, ցավը, սիրո ու հավատի մշտնջենական կրակը։ Հայ մարդու համար իր Եկեղեցին երբեք միայն եկեղեցու, տաճարի, ճարտարապետության կոթողի արժեք չի ունեցել, ոչ էլ եղել միայն աղոթատուն։ Մեր փառավոր նախնիները նրան մշտապես շնչավորված են ընկալել և պահել- պահպանել  որպես կենդանի Տիրոջ կենդանի ու շեն տուն, որպես սերունդներին փոխանցվելիք անգերազանցելի ժառանգություն և ի հեճուկս խավարի՝ որպես Լույսի բացառապես ազգային սերմնացան։

0տար, թող որ քաղաքակիրթ կոչվող աշխարհը, որ հաճախ է սիրում խոսել մարդու և ազգերի իրավունքներից, մեզ համար նման է անպտուղ ծառի. սաղարթները վեր են ձգվում, իսկ բերքը չկա։ Հայ ժողովուրդն իր սեփական կյանքի փորձից լավ գիտի, որ իր «հողը» ինքը պիտի վարի, ինքը պիտի ցանի և բերքն ու բարիքն էլ ինքը պիտի ժողովի. աշխարհի «եղբայրության» մեջ դեռևս ադամորդու մեղանչումը կա  և, ցավոք, անապաշխար վիճակը։ Հայի արտն իր հայրենիքն է, սերմնացանը՝ իր Եկեղեցին՝ թող որ այսօր ոչ այնքան կատարյալ, ոչ այնքան մեր ուզածի պես, քանի որ, ցավոք, հարյուրամյակներ շարունակ ազգ պահելու ծանրագույն բեռի տակ մեջքը շտկելու, իր «կյանքով», լոկ իր առաքելությամբ ապրելու հնարավորություն չի ունեցել։

Հայոց Եկեղեցին լավ գիտի, որ սեփական հողում գցվող ամեն մի հիմք սերմնահատիկ է, որի հնձանը «ոսկիով ոսկին» օտարին մատուցելու տխուր փորձառությունը չէ։ Առկա դժվարությունները, զրկանքներն ու հոգսերը մերն են, և արդար հաղթանակի լույսն էլ մեր արյան ու քրտինքի բուրվառից է ծնվելու։ Այդ բուրվառի անուշաբույր յուղը «ուխտի ժողովուրդի» ոգին է, որ դարեր, դարեր շարունակ, ծնողական սիրով ու նվիրումով կերտել է Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին, այն Եկեղեցին, որի «հիմնարկեքը» կատարեց հենց Ինքը՝ Մեր Տեր ու Փրկիչ Հիսուս Քրիստոսը։

Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին, որ ի սկզբանե նաև ազգապահպան խորհուրդ ու առաքելություն ունի, այսօր կրկին միակ ազգային ցանցային կառույցն է, ցավոք, որ աշխարհի բոլոր անկյուններում կարողանում է համախմբել, միավորել ու պահպանել հայությանը։ Եվ նա, ով հաղորդակից չէ այդ խորհրդին ու առաքելությանը, պետք է հասկանա, որ դրժում է իր ուխտը  Աստծո, ապա՝ իր ես-ի և իր արյան հետ։

Ուստի նրանք, ովքեր ցանկանում են տկարացնել Հայոց Եկեղեցին, ոչ թե Եկեղեցու, այլ  հայ ժողովրդի, նրա ինքնության, նրա հավերժագնա ընթացքի թշնամիներն են։

Աստղիկ Ստամբոլցյան

2024 թ. հունիսի 24

Մուշեղ Գալշոյանի պատմվածքներից մեկի հերոսը՝ սասունցի Դավոն, որ  Անդրանիկի զինվորներից էր, գաղթից հետո իր հայրենակիցներից շատերի հետ հաստատվել էր Թալինի շրջանում։ Համառ ու անկոտրում այս  ֆիդային երկար տարիներ անց, մահվան մահճում անգամ, դեռևս  հայրենի  Տալվորիկում էր, դեռևս շարունակում էր իր մարտը մղել թշնամու դեմ՝ հանուն իր հող ու ջրի, իր Էրգրի ու ասես այն աշխարհի ճանապարհից կրկին ձայնում էր՝ ինչպես անցյալում, ինչպես այն ժամանակ, երբ ուզում էր դիրք բռնել Ցիցքարի թիկունքին, երբ ահազդու հրամանի պես գոչում էր. «Ով զարկվեց՝ դավաճան է...»։ Դավաճան է, քանզի հայրենիքի զինվորը զարկվելու իրավունք չունի, քանզի հայրենիքն այլևս զարկվածինը չէ։  

Իսկ մի՞թե զարկվում են միայն մարտի դաշտում, և «զարկվել» բառն էլ նշանակում է միայն խփվել, սպանվել, զոհվել։ Ասում ենք՝ «այս մարդն ասես զարկված լինի», «զարկվածի մեկն է» և այլն, այսինքն՝  խելքը թռցրածի, ցնորվածի, տխմարի մեկն է։ Այսօր մի՞թե ազգովի զարկված չենք՝ բառիս  ուղիղ և փոխաբերական բոլոր իմաստներով։ Եթե լուրջ խորհենք, մեր նահատակված լուսանուն զավակներից ու այրերից զատ, ցավոք, այսօր շատերս ենք զարկված, զարկված ենք ամեն մեկս մեր տեղում, մեր դիրքում, մեր սրտում, մեր հոգում, մեր մտորումներում ու մտածումներում, մեր բարոյական ու հոգեբանական ընկալումներում, մեր արարքներում, երկրի, պետության ու պետականության հանդեպ մեր վերաբերմունքում, մեր որոշումներում, գործերում, ծրագրերում, նվիրվածությամբ, ի վերջո՝  ազգային արժանապատվությամբ ապրելու մեր տեսլականում։ Զարկված ենք որպես քաղաքացի,  որպես գործատու և աշխատող, որպես հանձնառու և հանձնակատար, զարկված ենք որպես  մտավորական ու շինական, որպես զինվոր ու  հրամանատար, որպես պետական գործիչ ու ղեկավար, զարկված ենք ու զարկված՝  մեր մեծ ու փոքր գործի մեջ, մեր իրավունքներում, մեր պարտականություններում, պատասխանատվության մեր դաշտում, քանզի անձնապաշտությամբ ու մանրախնդրությամբ, չկամությամբ ու նախանձով, մեծախոսությամբ ու վայրահաչությամբ, օտարամոլությամբ ու այլադավանությամբ, ի վերջո՝ նաև մեր տգիտությամբ դարձել ենք թույլ ու խոցելի, «մենակ ու մենիկ», քայքայել մեր ամբողջականությունը, մեր հոգևոր ու ազգային հենքը, սյունը, պատերը ու դարձել  իսկապես զարկված։ Կորցրել  ենք մեր ոգեղենությունն ու վեհանձնությունը, մեր ուժն ու հպարտությունը,  կապը՝ մեր նախնյաց ու մոլորակի վրա ապրելու մեր բուն առաքելության հետ։ Ճղճիմ մտայնություն ու կենսակերպ չէ՞ արդյոք, երբ պետականաշինությունն ու բանակաշինությունը փոխել ենք դղյակաշինության ու խանութպանության հետ, ազգային անանց արժեքներին տրվելու  փոխարեն ընտրել  ոչ մերը, խորթը, օտարածինը, վտանգավորը։ Մեր ազնիվ անժամանակը, հավիտենականը, անանց սրբություններն ու հիշատակները թողել ենք հեռվում և ապավինել լոկ կեղծ ու սին ժամանակավորին, շինծու ու մահաբեր անցողիկին։ Ուրեմն՝  զարկված ենք, և, բնականաբար, հայրենիքը զարկվածինը չէ. զարկվածը հայրենիք չունի։

Երբ լուրջ մասնագետի, կարող ու փորձառու, բանիմաց ու նվիրյալ կադրերի  փոխարեն երկրի կարևոր ոլորտների, պետության ու տնտեսության տարբեր ճյուղերի ու գերատեսչությունների պատասխանատուներ ու կառավարիչներ ենք ընտրում ապաշնորհ ու ամբարտավան մեր ընկերոջը, բարեկամին, ազգականին, համերկրացուն, կուսակցության անդամին, սոսկ մեր անձին իբր հավատարիմ մեկին, մտածո՞ւմ ենք արդյոք հայրենիքի մասին, մտածո՞ւմ ենք, որ մեր պետության ու պետականության ամրությունն ու հզորացումը, մեր և ազգի ապագան մեր ընտրությունից, մեր որոշումից է կախված։

Երբ օտարահաճո ու վտանգավոր, եթե կուզեք՝ ազգասպան գաղափարներով զինված  ներքին թշնամին փորձում է մեզնից  վերցնել մեր  ինքնության պատվարները՝ մեր լեզուն, պատմությունը, մշակույթը, հավատքը, երբ փորձում է ոչնչացնել մեր տեսակը՝ հայկյան, թորգոմյան, հայկազյան, մաշտոցյան, նարեկյան, կոմիտասյան, մենք արդյո՞ք լրջորեն ընդվզում ենք, ըմբոստանում ու ոտքի կանգնում։ Ո՛չ, ո՛չ, որովհետև դարձել ենք անտարբեր, անսիրտ ու անհոգի, որովհետև զարկված ենք, որովհետև ագահությունը խժռել է մեր միտքն ու էությունը, դարձրել մեզ սնամեջ։ Արարող, ստեղծող, «քարից հաց քամող», լեռնածին ու ժայռակուռ, ոգեղեն ու ոգեշունչ մարդուց վերածվել  ենք  սպառողի, քանզի  մեր հոգսը դարձել է սոսկ  հեշտ ձեռք բերվող, հեշտ «թխվող»  «հացի» խնդիրը։ Արդյոք կա՞ մեկ այլ ազգ, որն ունի «որտեղ հաց՝ այնտեղ կաց» նսեմացուցիչ ասացվածքը, որին մշտապես սրբորեն հետևում ենք՝ երկիրն ու հայրենիքն անտեր ու անպաշտպան թողնելով։ Պանդուխտի ցուպն ասես անբաժան է մեզնից, և այդ ցուպն առած հեռանում ենք երկրից։ Մեր հայրենասիրությունը հեռվից ավելի լավ է ստացվում։  Պարզվում է՝ մենք աբստրակտը սիրող ժողովուրդ ենք, և թվում է, թե մեր սերն էլ, հայրենիքն էլ, հիշատակներն էլ, ծնողներն էլ, զավակներն էլ աբստրակտ են, եթե կուզեք՝ «ոչ միայն հացիվ»-ը, այլև «հանապազօրյա հացն» էլ է աբստրակտ, քանզի հեռանում ու մարում ենք մեր թոնրի  հազարամյակների կրակը։ Ասում ենք՝ արարող, կառուցող ազգ ենք, սակայն եթե արարում ու կառուցում ենք, դա էլ է աբստրակտ, որովհետև ավելի շատ կառուցում  ենք ուրիշի երկրում՝ ուրիշի համար. տեսնես  Բաքվում այսօր հիշո՞ւմ են   Տեր-Ղուկասովին, Լալայանցին, Մանթաշովին...  

Այն, ինչ կառուցել ու կառուցում ենք ուրիշի հողում, երանի՜ մեր հողում կառուցեինք, որքան օրինապաշտ ենք  ուրիշի երկրում, երանի՜ մերում լինեինք... 

Երանի՜ այսքան զարկված չլինեինք...

Մենք փոքրաթիվ ժողովուրդ ենք։ Սա մի կողմից  կարելի է որպես առավելություն դիտել, մյուս կողմից՝ ողբերգություն։ Օտարի միջին մեծության մի քաղաքի չափ բնակչություն ունեցող  երկրի ժողովրդին գաղափարապես մեկտեղելն ու արժանապատիվ, բարեկեցիկ կյանք ապահովելը, բարոյահոգեբանական, հոգևոր-մշակութային  դաշտում պահելը  շատ ավելի հեշտ է, ինչպես նաև  հեշտ է նրան ազգային արմատներին ու արժեքներին հավատարիմ ու նվիրված պահելը։ Սակայն հեշտ է նաև  հակառակը, և այդ չարաբաստիկ, ողբերգական  հակառակի արդյունքը տեսանք, տեսանք, որովհետև զարկված էինք ու վերստին զարկվեցինք, որովհետև հետևեցինք ոչ թե պատմական մեր դասին, մեր իմաստուն ու լուսանուն մեծերի՝ մեզ ժառանգած  փորձառությանը, ոչ թե ԴԱՎՈՅԻՆ, որը մահվան մահճում անգամ հայրենիքի զինվոր էր ու իր կիսատ մարտն էր շարունակում, այլ թշնամու սեղանից իր «հացի» խնդիրը լուծող «մեծապատիվ»  զարկվածներին։ 

Երանի՜ մեր  մեջ նորից արթնանար ԴԱՎՈՆ՝ այն մահապարտ ՀԱՅՈՐԴԻՆ, որը հանուն հայրենիքի,  հանուն պետականության մոռացած անձն ու անձնականը՝ նորի՛ց ու նորովի՛ ձայներ. «Ով զարկվեց՝ դավաճան է»...

Աստղիկ Ստամբոլցյան

Աղբյուր՝ «Քրիստոնյա Հայաստան», 2021, Հունվար Բ, էջ 8

Օրերս ուղղորդված մեծ հարձակում կա Հայ Եկեղեցու դեմ՝ պայմանավորված «Տավուշը հանուն հայրենիքի» քաղաքացիական շարժմամբ։ Իշխանական մամուլը, և, ինչը որ ցավալի է, բարձրաստիճան որոշ պաշտոնյաներ անհիմն և չփաստված հայտարարություններով ու գրառումներով փորձում են ստվերել Հայ Եկեղեցու պատմական դերն ու նշանակությունը մեր ազգային կյանքում, պետությանն ու պետականությանը վերաբերող խնդիրներում։ Եվ կարծես թե Հայոց Եկեղեցու՝ իբրև ինստիտուտի հանդեպ ատելության խոսքի տարածման և հայ հոգևորականի հավաքական կերպարի թիրախավորման ապազգային շքերթը դեռ շարունակվում է… Անհիմն դատողություններն ու կիսագրագետ հայտարարություններն իրենց գագաթնակետին են հասել ի դեմ Ռուստամ Բաքոյանի մտքի կցկտուր առկայծումների: Սույն անձնավորությունը ջանք չի խնայում ետ չմնալ որոշ կուսակցական ընկերներից և իր հավատարմությունը ցույց տալու համար պատրաստակամ է ողջ ուժով քծնել Հայոց Եկեղեցու դեմ գեներացվող կեղծ թեզերի գաղափարախոսներին: Սա շարունակում է քպ պատգամավորներ Վահագն Ալեքսանյանների, Հրաչյա Հակոբյանների և նմանօրինակ որոշ անձանց արդեն դասական դարձած ունայնախոսությունը։ Բաքոյանն ուզում է հասկանալ՝ «Աստծո տանը ծառայողները բիզնեսմեննե՞ր են, Աստծո տանը պետք է ծառայե՞ն, զբաղվեն բիզնեսո՞վ, թե՞ քաղաքականությամբ»։ 

 Մենք էլ ուզում ենք հասկանալ՝ այս կիսագրագետ և հակաեկեղեցական տեքստերը մե՞կ անձի մտքի ծնունդ են, որ բաշխվում են համեմատաբար թույլ ունակություններով անձանց՝ արտասանելու համար, թե՞ կա Հայ Եկեղեցու դեմ Ատելության խոսքի տարածման առընթեր մարմին։ Բայց ավելի կարևոր է հասկանալ՝ ո՞վ է այս տղային թույլ տվել վիրավորել Հայ Եկեղեցու հոգևորականներին։ Լինելով եզդիական համայնքի անդամ նա խոսելուց առաջ պիտի ծանր ու թեթև աներ, թե ինչ բարոյական իրավունքով է մտնում այդ պատասխանատու բեռի տակ: Հայտնի է, սակայն, որ այս մարդը չգիտի, թե ինչ ասել է պատասխանատվություն սեփական խոսքի հանդեպ: Հայոց Եկեղեցին և հայ մարդն առհասարակ միշտ հարգանքով է վերաբերվել մեր երկրում ապրող ազգային բոլոր փոքրամասնություններին՝ անկախ այն բանից, թե ինչ կրոնական պատկանելություն ունեն նրանք: Ուրախ ենք նաև, որ հայ-եզդիական եղբայրական հարաբերությունները միշտ ջերմ են եղել և այսօր էլ շարունակվում են նույն ոգով:....

Տ. Աբրահամ քհն. Մարտիրոսյան

2024 թ. մայիսի 16

Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այս հասցեով՝ https://www.aravot.am/2024/05/16/1419611/

Մարտի 31-ին Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու բոլոր թեմերի, բոլոր հովվությունների  վանքերում ու եկեղեցիներում զանգերը, ինչպես միշտ, ինչպես 17 դար շարունակ, վերստին պիտի ղողանջեն` ազդարարելով.

— Քրիստոս յարեաւ ի մեռելոց. ձեզ եւ մեզ մեծ աւետիս։

Այս տարի, առավել քան երբևէ, պիտի փորձենք ազգովի մեծապես ընկալել այս մեծ ավետիսի իրական խորհուրդը, քանզի  միաձայնելով «0րհնյալ է Հարությունը Քրիստոսի»՝  նկատի պիտի ունենանք նաև մեր այն բազմահազար նահատակներին, որոնք իրենց մատաղ կյանքը զոհաբերեցին հանուն հայրենիքի։  

Մենք այսօր, առավել քան երբևէ, պարտավոր ենք  դաս առնել Հարության խորախորհուրդ լույսից` մեր անցած կյանքն ու պատմական ժառանգությունը վերաքննելով ու վերաիմաստավորելով։ Մենք պարտավոր ենք  Հարության խորհրդի հավատով նորոգել ու զորացնել մեր նյութական մարմնի մեջ հոգևոր այն ուժը, որը ոչ միայն մեզ անհատապես, այլև մեր՝ ցավալիորեն ընկճախտում գտնվող  ժողովրդին կամրջելու է աստվածայինի, հավերժականի հետ։ Հավատի զորությունը վերացական ըմբռնում չէ, հավատն անկարելին կարելի դարձնելու հրաշագործ լույս է։ Եթե չկա այդ լույսը, դժվար թե կարողանանք գտնել փյունիկվելու, մոխիրներից ու կրակներից վերստին հառնելու մեր շնորհը։ Մենք պարտավոր ենք փյունիկվելու մեզ տրված շնորհով  առաջնորդվել դեպի փրկություն, մենք պարտավոր ենք վեր կանգնել նյութական աշխարհի անցողիկ ու սին արժեքների, կրքերի, ձգտումների ճորտությունից,  պարտավոր ենք  մեզ և մեր գալիք  սերունդներին ազատել «մի փոր հացի» գերությունից՝ դրան հիմնովին ու գաղափարապես հակադրելով «մի հոր հացի» տեսլականը, այն է՝ հայրենիքի ու պետականության անշրջելի հարատևությունը։    

Մենք պարտավոր ենք ըմբռնել, որ միայն ընդունելով աստվածային հեղինակությունը, քրիստոնեական բարոյական ընկալումներից բխող վարքն ու բարքը,  կարող ենք հասնել հասարակական ու քաղաքական այնպիսի ձևի,  որտեղ կբացառվեն ուզածդ անձի  նկրտումները՝ ազգից ու հայրենիքից իրեն վեր դասելու։ Աստծո Որդու, որ նաև որդին է մարդկային ցեղի, Լույս Հարության խորհրդով համակվելն այնպիսի կենսակերպ, հարաբերությունների այնպիսի դրություն է ենթադրում, ուր յուրաքանչյուր անդամ կատարում է իր դերն ու նշանակությունը, իր պարտականությունն ու առաքելությունը ոչ թե հանուն իր անձի շահի, այլ Տիրոջ անվան փառքի, ժողովրդի ու հայրենիքի արժանապատիվ ու հավիտենական կյանքի։

Հարության խորհուրդն առավել հստակ, առավել հաստատուն է դարձնում մարդ արարածի խոհերի, մտորումների, ընկալումների խորքը,  վերածում դրանք իմացությունների համակուռ քննության, ուր փորձում ես կշեռքի նժարին դնել քո ապրած ողջ կյանքը, առածն ու տվածը։ 

Հիսուս Քրիստոսի երկրային ողջ կյանքը` ծննդից մինչև մահ, մահից մինչև հարություն, գերագույն օրինակ է ճշմարիտ մարդկային կյանքի։ Յուրաքանչյուր դրվագ իր գործերով, գաղափարներով, առաքելությամբ, քարոզով և վերջապես մարդ արարածին բերած իր հոգեշինությամբ մի ողջ ժամանակ է ժամանակի մեջ, ապրված կյանք` կյանքի մեջ, հարություն` հավերժության մեջ։ Այս գիտակցությամբ ապրեց հայը դարեր շարունակ, այս գիտակցությամբ ու քրիստոնեական իր անխառն հավատով դիմագրավեց բազում փորձությունների, տարավ զրկանքներ ու դժվարություններ, նվաստացումներ ու մինչև իսկ եղեռն, սակայն մնաց իր ինքնատիպ նկարագրի ու առինքնող մշակույթի տերը, պահեց-պահպանեց իր չափազանց սթափ, առողջ աշխարհայացքը։

Մեր դժվարին ու անհանգիստ այս օրերում, երբ խիստ անհրաժեշտ է մարդկանց, կուսակցությունների, իշխանական թևերի միջև փոխըմբռնման որևէ լուծելի ձևի մշակումը, պետք է փորձենք այն որոնել քրիստոնեական բարոյականության ակունքներում` ազնվորեն ու արդարորեն նայելով մեր սեփական արարքներին,  անկեղծորեն ընդունելով մեր սխալներն ու մեղքերը, ապաշխարելով, թեկուզ մտովի, կանգնել Տիրոջ արդար դատի առաջ։ Մարդկային բոլոր ողբերգությունների պատճառը մարդու  ինքնաստվածացումն է, ամենակարող իրեն զգալը, ամենաթողությունը, մի խոսքով` աստվածմերժությունը։ Եթե մարդը լիովին գիտակցեր, որ ժամանակավոր է իր «հավիտենությունը»,  խաբկանք է իր իմացությունների ու կարողությունների հաշվարկը, իսկ կյանքն այս աշխարհում` մի ակնթարթ, այն էլ կախված Աստծո կամքից, գուցե շատ բան փոխվեր տիեզերքում։ Մեր պատմության մեջ գրանցում ստացած ամենաբախտորոշ իրադարձությունները տեղի են ունեցել այն ժամանակ, երբ կայացրած որոշումը, քայլը լուսավորված է եղել Աստծո հարուցյալ Որդու հանդեպ անվարան հավատով, Նրա թափած արյան ու խաչի խորհրդով։ Եթե մի օր հանկարծ այդ խորհրդով չլուսավորվեր Տրդատ Գ թագավորը, որի կերպարն ի դեպ շատ բաներով աղերսվում է Սավուղ-Պողոս առաքյալի հետ, եթե այդ խորհրդի լույսով չտոգորվեին Վռամշապուհ արքան ու Սահակ Պարթև կաթողիկոսը, Վարդանանց, Սարդարապատի, Բաշ-Ապարանի, արցախյան առաջին հերոսամարտի փառապանծ մասնակիցները, ապա այսօր ոչ միայն  իրականացած չէինք ունենա մեր դարերի երազանքը` անկախ պետականությունը, այլև դուրս մղված կլինեինք պատմության թատերաբեմից։ 

Երկհազարամյա քրիստոնեական ավանդույթներ ունեցող մեր ժողովրդի համար Հարության խորհուրդը հավերժության ու արժանապատիվ ապրելու հիմնական գրավականն է` շաղախված Հիսուսի թափված արյամբ ու Նրա հրաշափառ Հարությամբ։ Ուստի, երբ խինդ ի սիրտ ձայնում ենք «0րհնյալ է Հարությունը Քրիստոսի», աներկբայորեն գիտակցում ենք, որ Հարությունը մահվան պարտությունն է։ 

Աստղիկ Ստամբոլցյան

2024 թ. մարտի 26

«Հրապարակ»  թերթի  2023թ. հոկտեմբեր 24-ի համարը, հղում անելով Արցախի Հանրապետության նախագահի խորհրդական Դավիթ Բաբայանի Reuters-ին տված հարցազրույցը, գրում է, թե վերջինս «հայտարարել է, որ բոլոր 120 հազար արցախահայերը կլքեն իրենց պատմական հողը և կտեղափոխվեն Հայաստան, քանի որ նրանց 99,9%-ը չի ցանկանում և մտադիր չէ միանալ Ադրբեջանին և ենթարկվել էթնիկ զտումների»։ Արցախի նախկին ԱԳ նախարարի հայտարարությունը, ինչպես նաև Արցախում տիրող իրավիճակը և հատկապես այն հանգամանքը, որ արցախահայությունը չի ցանկանում տեսնել Արցախն Ադրբեջանի կազմում, ոչ պատրաստ  է,  և ոչ էլ հավատում է «վերաինտեգրման» ադրբեջանական կեղծ թեզին ծանրակշիռ հիմքեր ունի: Այդ հիմքերից ծնված պատճառահետևանքային կապերի կամ թե պատճառների մասին, սակայն, մասնագիտական շրջանակների կողմից՝ ի մասնավորի միջազգային իրավաբաններ, ցեղասպանագետներ, քաղաքագետներ, հոգեբաններ, սոցիոլոգներ, պատմաբաններ, աստվածաբաններ և այլն, այսօր բավարար չափով չի բարձրաձայնվում ո՛չ հայաստանյան և ո՛չ էլ սփյուռքի մամուլում (խոսքը նեղ մասնագիտական վերլուծությունների և գնահատականների մասին է: Իրավունքի եւ արդարության կենտրոն «Թաթոյան» հիմնադրամի աշխատանքն այս իմաստով բացառություն է): Մինչդեռ համակարգված արձագանք է պետք ստեղծված իրավիճակին, որը հնարավորություն կընձեռի արցախահայության հարցին համարժեք հնչեղություն հաղորդել հատկապես միջազգային իրավունքի ատյաններում, ինչպես նաև ցույց տալու արդի  փորձագիտական վերլուծություններում և բանակցային գործընթացներում որոշ ուժային կենտրոնների կողմից հետևողականորեն առաջ մղվող հանդուրժողականության կեղծ թեզի սնանկությունը: Իսկ միջազգային իրավունքի տեսանկյունից ի՞նչ տեղի ունեցավ հայկական Արցախում, պատմական այն տարածաշրջանում, որտեղ էթնիկ հայ ժողովրդի մի հատված ապրել և արարել է հազարամյակներ շարունակ, որ հակառակ պատմության վայրիվերումների  և կեղծ մեկնաբանությունների, երբեք զանգվածաբար չի լքել հայրենի հողը:

Սույն հոդվածում համակարգային վերլուծությամբ փաստարկված բացահայտում ենք, որ Ադրբեջանի կողմից Արցախի Հանրապետության հանդեպ իրականացված «ռազմական գործողությունները» պատերազմական հանցագործություններով և ցեղասպանական քաղաքականությամբ ուղեկցված էթնիկ զտման դասական օրինակ է:

Ավելին: Կատարվածը լիարժեքորեն համընկնում է ՄԱԿ-ի փորձագիտական հանձնաժողովի «էթնիկ զտում» եզրույթի  սահմանմանը: Միացյալ Ազգերի կայքի՝ Ցեղասպանությունը կանխարգելելու և պաշտպանելու պատասխանատվությունը գրասենյակի (OFFICE ON GENOCIDE PREVENTION AND THE     RESPONSIBILITY TO PROTECT) էջում (տե՛ս www.un.org.) հստակ նկարագրված է, թե ինչ է էթնիկ զտումը: «էթնիկ զտում»  եզրույթն անմիջականորեն աղերսվում է 1990 ականների Հարավսլավիայում բռնկված սերբ-խորվաթական հակամարտությանը: Թեպետև ինչպես ուսումնասիրողներն են նկատում տարածաշրջանը մեկ այլ էթնիկ խմբից «մաքրելու» սերբական քարոզարշավը պատմականորեն նոր երևույթ չէ: Բնակչության տարհանումը կամ թե տեղափոխումը շատ ավելի հաճախ է տեղի ունեցել պատմության ընթացքում, քան սովորաբար խոսվում է այդ մասին (տե՛ս A. Bell-Fialkoff, “A Brief History of Ethnic Cleansing”, Foreign Affairs, Vol. 72, No. 3 (Summer, 1993), pp. 110-121, Published by: Council on Foreign Relations)։

ՄԱԿ-ի՝ Ցեղասպանությունը կանխարգելելու և պաշտպանելու պատասխանատվությունը, գրասենյակը էթնիկ զտում եզրույթի սահմանումը հիմնում է հիշյալ հակամարտության հետևանքով թույլ տրված միջազգային մարդասիրական օրենքի խախտումների վերաբերյալ իր փորձագիտական հանձնաժողովներից մեկի ներկայացրած երկու հաշվետվությունների վրա: Համաձայն առաջին կամ միջանկյալ հաշվետվության S/25274՝ «տարածաշրջանը էթնիկորեն միատարր դարձնելու նպատակով ուժի կամ ահաբեկչության գործադրմամբ մարդկանց կամ որոշակի խմբի տարածքից տեղահանումը» էթնիկ զտում է: Իր վերջնական S/1994/674  զեկույցում միևնույն հանձնաժողովը էթնիկ զտումը բնութագրում է որպես՝ «մեկ էթնիկ կամ կրոնական խմբի կողմից ձևավորված քաղաքականություն, որը նպատակաուղղված է որոշակի աշխարհագրական տարածքից բռնի և ահաբեկչություն-ներշնչող միջոցներով տեղահանել մեկ այլ էթնիկ կամ կրոնական խմբի քաղաքացիական բնակչությանը»....

Տ. Գևորգ եպս Սարոյան

2023 թ. դեկ. 10

Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այս հասցեով՝ https://www.aravot.am/2023/12/10/1387884/

Քո տապալվող գմբեթների հետ 

Դարեր ու դարեր տառապել եմ ես. 

Մոխիր եմ ծամել ու ծամել փոշի, 

Ու փոշու միջից նորից թևել եմ. 

Եվ քո ցայգի պես հարատևել եմ... 

                                                Վահագն Դավթյան 

Իսրայելացիներից երկու հազարամյակ պահանջվեց, որպեսզի քավեն իրենց մեղքերն Աստծո առաջ և վերադառնան իրենց երկիրն ու ստեղծեն իրենց պետականությունը։ Այդ երկու հազար տարիները նրանք անցան անասելի դժվարությունների, նվաստացումների, չարիքների ու մահերի միջով, ինչպես խոստացել էր նրանց անօրինություններից  բարկացած  Տերը. «Ձեր մեկ չորրորդ մասը համաճարակից է սպառվելու, մեկ չորրորդ մասը սովից է մեռնելու, մյուս չորրորդ մասը չորս հողմերին եմ ցրելու, իսկ մեկ չորրորդ մասն էլ սրից է ընկնելու.... և դուք ողբալի ու եղկելի եք լինելու, ծաղր ու ցուցանք՝ ձեր շուրջը եղող ազգերի մեջ (Եզեկ. Ե 12-13, 15)։ Սակայն ազգերի մեջ ձեզանից սրից ազատվածներ եմ թողնելու՝ օտար երկրներում ցիր ու ցան... (Զ 8)։ Ու ազգերի մեջ, ո՛ւր էլ որ գերված լինեն նրանք, ձեր ազատվածները պիտի հիշեն ինձ, որ երդվեցի վրեժխնդիր լինել շնացած ու իմ դեմ ապստամբած նրանց սրտին, պոռնկացած աչքերին՝ նրանց չար վարքի համար... Իսրայելի տան գարշելի գործերի ու չարիքների համար...(Զ 9, 11)»։ Սակայն, հրեաները ապավինելով Աստծո մեկ այլ խոստմանը, ուր ասում է. «Նրանց հավաքելու եմ ազգերի միջից, մեկտեղելու եմ նրանց ա՛յն երկրներից, ուր սփռել էի նրանց և նրանց եմ տալու Իսրայելի երկիրը...» (Եզեկ. ԺԱ 17),  չհուսահատվեցին, այլ հավատով ու համառելով դիմացան, բռունցքվեցին ու ազգովի լծվեցին իրենց տեսլականի իրականացմանը՝ անկախ նրանից, թե նրանցից ով որտեղ և ինչ պայմաններում էր ապրում։

Հուսահատությունը Աստծուց հեռացում է նշանակում։ Մեր ժողովուրդն էլ երբեք չի հուսահատվել, չի կորցրել իր տեսլականին հասնելու նվիրական բաղձանքը, ավելին՝  մեր ժողովուրդը հաճախ է իրեն համեմատել առասպելական փյունիկի հետ, մի թռչունի, որ ամեն անգամ ինքնայրումի կրակների, մոխիրների միջից հարություն է առնում՝ շարունակելու իր կյանքի հավերժական ընթացքը։ Փյունիկը նաև մեր Տիրոջ աստվածային բնության խորհրդանիշն է՝ հավերժական ու հարատև։ Ի դեպ, ժամանակի ընթացքում փյունիկը դարձավ նաև մարդկային ոգու, ոգեղենության, վերածնության խորհրդանիշ՝ նյութական աշխարհի դեմ մշտապես տարվող պայքարում։ Մեր ժողովրդի անցած երկար ու ձիգ ճանապարհը հենց փյունիկվելու, գոյապայքարի, ամեն անգամ ավերակների վրա նորը կառուցելու անկոտրում կամքի հաստատումն է։ Այսօր, ընդունենք թե չընդունենք, մենք կրկին կրակների ու մոխիրների, ծանր ու ծանրագույն կորուստների, հուսահատության ու ընկճախտի, հոգեկան ու նաև ֆիզիկական կորուստների ու դեգերումների մեջ ենք, ուստի, մեր անցած ճանապարհի փորձառությունը հաշվի առնելով, պիտի փորձենք սկսել փյունիկվելու մեր գործընթացը։ Իսկ դրա համար նախ և առաջ ազգովի պիտի խորհենք, թե արդյոք պատրա՞ստ ենք «ինքնայրումի», ասել է թե՝ ինքնամաքրումի, պատրա՞ստ ենք նյութապաշտության կործանարար ախտից բարձրանալու ոգու ու ոգեղենի լուսավոր սանդղակներով։ Այդ ճանապարհը հեշտ չէ, այդ ճանապարհը բարդ է ու աշխատատար, այդ ճանապարհը յուրաքանչյուրից՝ պաշտոնյայից մինչև շարքային, գիտնականից մինչև շինական, տարեցից մինչև մանուկ, այրերից մինչև տիկնայք պահանջում է լինել խիստ հանձնառու, նվիրյալ ու, եթե կուզեք, մահապարտ, այո՛, մահապարտ ոչ միայն ռազմի դաշտում, այլև առօրյա կյանքում, արարքներում, մտորումներում, երկիրը, հողը, ջուրը, ծառն ու ծաղիկն անմնացորդ ու անձնուրաց սիրելու և վերջապես ամենակարևորը՝ հայրենակցին, դրկիցին, գործընկերոջն անկեղծորեն օգնելու, փայփայելու, աջակցելու, իր «հացից» բաժին հանելու աստվածահաճո գործերում։ Ուզածդ կրակ սկսվում է կայծից։ Թող այսօր այդ մաքրող, սրբագործող կայծը մենք լինենք՝ մեր սերունդը, մեր նոր «տնկին» ու «սածիլը»։ Այս ապականված աշխարհում հանդգնենք կրկին դառնալու փյունիկվելու մաքրագործ կրակը, ինչպես դա արեցին մեր լուսավոր նախնիները՝ Տրդատ Մեծն ու Գրիգոր Լուսավորիչը 301 թվականին՝ ձեռնոց նետելով ողջ հեթանոս աշխարհին, և աշխարհը հետևեց մեզ։ Դա մեր առաջին փյունիկումն էր՝ քաղաքակրթական մեր կողմնորոշումը, ինքնության մեր հիմնաքարը։ Այո՛, քրիստոնեությունը մեզ համար միայն հավատի խնդիր չէր, քրիստոնեությունը մեզ համար կողմնորոշում էր՝ բարոյահոգեբանական, հոգեմտավոր, մշակութային, աշխարհայացքային։ 

Շատ ժողովուրդներ առ այսօր էլ իրենց գրավոր խոսքը շարադրում են հիմնականում լատիներենից փոխառված կամ փոքր-ինչ ձևափոխված տառանիշերով։ Մեր հայրերն էլ ժամանակին օգտվել են հունարեն ու ասորերեն այբուբեններից և դեռևս կարող էին օգտվել, սակայն... կրկին մեր խորագետ, իմաստուն և հեռատես հայրերը՝ Վռամշապուհ արքան, սուրբ Սահակ Պարթև կաթողիկոսը, հանճարեղ վարդապետ Մեսրոպ Մաշտոցը, Բագրատունիների, Մամիկոնյանների, Արծրունիների, Սյունիների նախարարաց տները, ազգային, քաղաքական ու հոգևոր միասնականության անուրանալի օրինակ դրսևորելով, սատար կանգնեցին այդ աներևակայելի, մեր ինքնության ամենաբախտորոշ գաղափարի իրականացմանը, որը դարձավ մեր ինքնության, մեր փյունիկվելու երկրորդ մարտահրավերը՝ և այն էլ ինչպիսի՜։ Հայոց պատմության փառավոր էջերից մեկը եղել և դեռևս մնում է Ավարայրի ճակատամարտը։ Քրիստոնեության ընդունումից անցել էր ընդամենը 150 տարի, սակայն հայոց համար այդ տարիները հավերժականի շունչ ու ոգով լցվեցին, քանզի այն չափազանց հարազատ էր մեր ժողովրդի՝ հազարամյակների ընթացքում ամբարած հոգեմտավոր կառույցին, նրա աշխարհճանաչողության տրամաբանությանը, տիեզերականի ընկալմանը։ Մեկ օր տևած ճակատամարտը զրադաշտական մեր հարևանին ստիպեց հասկանալ, որ հայոց հնչեցրած «ո՛չ»-ը՝ հանուն հավատի և հայրենիքի, չճեղքվող ապառաժ է, ոգեղենության անսպառ էներգիա, մահն արհամարհող ապրելու կամք, ոչ թե պարզապես ապրելու, այլ որպես  լույսի որդիներ ապրելու ժայռածին կամք։ Մեկ օր տևած այս պատերազմը Պարսկաստանի պատմության մեջ նույնիսկ հպանցիկ արձանագրում չունեցավ, սակայն մեզ համար այն եղավ դարերի մեջ հային Հայ պահելու, արժանապատիվ ապրելու դպրոց ու դարբնոց։ Քրիստոնեության ընդունում, գրերի գյուտ և Ավարայր... Երեք իրադարձություն, ինքնության երեք հիմնաքար, և երեքն էլ տեղի ունեցան հոգևոր ու աշխարհիկ իշխանությունների, երևելիների ու ողջ ժողովրդի ազգային կատարյալ միասնականության, համաձայնության դրսևորման շնորհիվ։ Մենք թեպետ «փոքր ածու» ենք, բայց մեզ տրված է մի զորություն, որ բռունցքվելու դեպքում դառնում ենք անհաղթելի։ Այդ մասին քաջ գիտեր նաև հայ մեծ բանաստեղծ, հայ մեծ «մահապարտ» Եղիշե Չարենցը, երբ հրամանի պես պատգամում էր. «Ո՛վ հայ ժողովուրդ, քո միակ փրկությունը քո հավաքական ուժի մեջ է»։ Ուրեմն՝ եկեք մի կողմ դնենք մեր «սևն ու սպիտակը», «նախկիններն ու ներկաները», զանազան ու զարմանազան պիտակավորումները, միմյանց ոչնչացնելու, արհամարհելու, ոտնատակ տալու անփառունակ պահվածքը և լծվենք բռունցքվելու գործին, այս ամոթալի վիճակից վերստին հառնելու որպես առաքինի, բարոյապես կայուն, բարեկիրթ, գիտական ու մշակութային ահռելի ժառանգություն ու ներուժ ունեցող, հերոսական ժողովուրդ։ Այսօր այնպիսի վիճակ է մեր երկրում, որ մեզ այլևս օտար թշնամի հարկավոր չէ, մեր մեծագույն թշնամին հենց մենք ենք՝ մեր անխոհեմությամբ, անհեռատեսությամբ, անհանդուրժողականությամբ։ Արդեն իսկ բզկտված, հուսահատության գիրկն ընկած մեր ժողովրդին ոչ թե վերստին բզկտել է պետք՝ նրան մասնատելով բազում կուսակցությունների, խմբավորումների, գաղափարազուրկ «գաղափարախոսությունների», սոսկ անձնական նկրտումների միջև, այլ համախմբում, համախմբում վասն մեկ կենսական ու հույժ կարևոր նպատակի՝ հայրենիքի վերաշինության, հզորացման տեսլականի։ Հայոց հարգարժան այրե՛ր ու տիկնա՛յք, վասն ձեր պատվամոլության մի՛ ոչնչացրեք մեր ազգային, քաղաքական ու հոգևոր հաստատությունները, մի՛ ջարդեք ազգի և երկրի ողնաշարը, մեր զավակների ապագան մի՛ դարձրեք ծաղր ու ծանակի առարկա ոչ միայն թշնամու, այլև ողջ մարդկության համար։ Ես ամաչում եմ, շատ եմ ամաչում մեր այս վիճակից, իսկ դո՞ւք... Պատմությունը դաժան է, պատմությունը ոչ մեկին չի ներում։ Եթե այսօր չսթափվենք, պատմությունը մեր սերնդին ու մեր երկիրը կհիշի որպես ազգային արժեքներից ու նպատակներից զուրկ նյութապաշտների, թալանչիների, անբարոյականների, տգետների, լավագույն դեպքում՝ առուծախով զբաղվող մի հանրության, որն իր գոյությունը քարշ էր տալիս «պնակալեզի» նվաստացուցիչ սկզբունքով։ Ուստի եկե՛ք այսօր՝ հենց այս պահից, սկսենք մեր վերարթնացումի, վերազարթոնքի, վերամիավորումի գործընթացը, վերստին բռնենք մերազնյա ու մեզապատկան փյունիկվելու դժվարին, բայց հույժ պատվաբեր ուղին։ Թո՛ղ Աստված լինի մեզ օգնական։ 

Աստղիկ Ստամբոլցյան

2023 թ. հոկ. 3

Երբ հետևում ենք միջազգային քաղաքական կառույցների հայտարարություններին, հայտնի քաղաքական գործիչների ելույթներին/գրառումներին, և մասնավորապես լրատվամիջոցների քննարկումներին, տպավորություն է, թե ողջ աշխարհի մտահոգության առանցքում մարդն է և նրա իրավունքները: Իսկ այդ իրավունքների մեջ իր անխախտ տեղն ունի մարդու իրավունքներից ամենակենսականը՝ կյանքի/ապրելու իրավունքը: Թվում է, թե ողջ քաղաքակիրթ աշխարհի համար սա անսակարկելի ճշմարտություն է: Ավելին: Հատկապես ԱՄՆ-ն և Եվրոմիությունը, կարծես թե, աշխարհով մեկ մրցակցության մեջ են այս հարցում՝ ձգտելով զարգացող երկրներում էլ ներդնել մարդու իրավունքների պաշտպանության և զարգացման համապատասխան մեխանիզմներ, կառույցներ և պատասխանատվության ենթարկել երկրներին մարդու իրավունքների խախտման համար:

Մինչդեռ 1990 ականներից ընդամենը երկու տասնամյակ է մեզ բաժանում, երբ քաղաքակիրթ աշխարհի լուռ հայացքի ներքո Արևելյան Աֆրիկայում՝ Ռուանդայի Հանրապետությունում, հերթական անգամ իրագործվեց մարդկային ոճիրներից ամենասարսափելին՝ ցեղասպանությունը: Ժամանակ առ ժամանակ որոշ քաղաքական գործիչներ կամ ցեղասպանագետներ հիշում են Ռուանդայի արհավիրքը՝ «այլևս երբեք» ամերիկյան հայտնի կոչով: Սակայն, մարդու իրավունքների ջատագով երկրները և հատկապես միջազգային կառույցները շարունակում են անտեսել այն կարևոր փաստը, որ Ռուանդայում իրագործված ցեղասպանությունը ժամանակին չարժանացավ միջազգային հեղինակավոր լրատվամիջոցների համապատասխան արձագանքին: 

 1999 թ. Միացյալ Ազգերի Գլխավոր Քարտուղար Քոֆի Անանը քննադատության ենթարկեց զարգացած երկրների լրատվամիջոցները, որ հրաժարվել են լուսաբանել համաշխարհային իրադարձությունները: Վերջինիս նշած օրինակներից մեկը Ռուանդայի ցեղասպանությունն էր: Այս քննադատությամբ փաստվեց, որ մարդու իրավունքները լուսաբանվում և իրականացվում են «հետճշմարտություն» քաղաքականության տեխնոլոգիայի միջոցով: Տեխնոլոգիա, որը հնարավորություն է տալիս ցանցավորելով քաղաքական իսկությունը զուգահեռ ձեռնածել (manipulate) մարդու իրավունքները, մարդասիրությունը և կյանքի ու ինքնորոշման իրավունքները միաժամանակ: Այստեղից կարող ենք եզրակացնել, որ հիշյալ քննադատությունը, ըստ էության, վերաբերում էր ոչ այնքան բուն լրատվամիջոցներին, որքան դրանց սեփականատերերին, իսկ ավելի ստույգ՝ նրանց թիկունքին կանգնած քաղաքական խաղացողներին: Ոչ այնքան հեռավոր անցյալում Միացյալ Ազգերի Գլխավոր Քարտուղարը փաստեց, որ քաղաքականության մեջ չկան պատահականություններ, քաղաքականության մեջ կան միայն շահեր: Շահեր, որոնք ուղղված են իրենց անկախության և ազատության համար պայքարող ազգերի, ազգությունների և նույնիսկ սեփական քաղաքացիների դեմ....

Տ. Գևորգ եպս Սարոյան

2023 թ. սեպ. 9

Ամբողջական հոդվածը կարող եք կարդալ այս հասցեով՝ https://www.aravot.am/2023/09/22/1371266/